چکیده:
اگرچه در اسناد بینالمللی حقوق بشری بهطور صریح به حق دسترسی به داروهای اساسی و حیاتبخش بهعنوان «حقی بشری» اشاره نشده است، این حق، یکی از حقوق بنیادینی به شمار میرود که در نظام بینالمللی حقوق بشر برای تحقق حق بر بهرهمندی از سلامت جسمی و روانی مطلوب، ضرورت دارد. یکی از مهمترین مسائل مرتبط با دسترسی به دارو، بحث حمایت بینالمللی از ابداعات دارویی و تعارض احتمالی میان این نظام با نظام بینالمللی حقوق بشر است. در موافقتنامه تریپس برای حل این تعارض، انعطافهایی پیشبینی شده است که دولتها میتوانند با توسل به آنها از بروز این تعارضات جلوگیری کنند. با تصویب اعلامیه دوحه و صدور تصمیم شورای تریپس درمورد اجرای مفاد بند 6 این اعلامیه، چارچوب جدیدی برای مجوزهای اجباری ایجاد شده است. محور اصلی این پژوهش این است که آیا وجود وضعیتهای فوقالعاده ملی میتواند عذری موجه برای دولتها جهت عدول از رعایت مقررات بینالمللی راجع به حمایت از ابداعات دارویی باشد یا خیر. موافقتنامه تریپس با پیشبینی امکان استفادههای دیگر از امتیازنامههای ثبت ابداعات دارویی بدون رضایت صاحب آن، بهصورتی غیرمستقیم، راه را برای اعضای سازمان جهانی تجارت، جهت عدول از رعایت مقررات این موافقتنامه در موارد حادثشدن وضعیت بحرانی و اضطراری در حوزه بهداشت عمومی باز گذاشته است.
The right to access to essential and lifesaving drugs is considered as one of the most fundamental human rights which is necessary for the enjoyment of mental and physical health. However, this right has not been clearly defined in any international human rights document. With reference to international intellectual property law, one of the most important problems regarding this right is international protection for medical innovations. It is worth mentioning that a potential conflict may occur between international intellectual property law and international human rights law. TRIPS agreement has provided some flexibilities for adjustment and solving this potential conflict. In accordance with TRIPS agreement, states are obligated to enter into negotiations with patent holders for issuing licenses. Furthermore, in this article it is argued that in times of public emergency and other extreme emergency positions, such as epidemics, states are empowered to issue compulsory licenses without meeting the provided conditions in TRIPS agreement. Moreover, Doha Declaration and TRIPS Council Decision have established a new framework for issuing compulsory licenses.
خلاصه ماشینی:
اما آنچه ماده نزاع در بحث حاضر به شمار میرود، وجود تعارض میان نظام بینالمللی حقوق بشر و بالاخص حق دسترسی به ابداعات دارویی از یکسو و حمایت از حقوق مالکیت فکری مخترعین داروهای اساسی و حیاتبخش جدید از سوی دیگر است.
بنابراین بروز تعارض میان حق بینالمللی بشر بر سلامت و مقررات موافقتنامه تریپس در زمینه حمایت از مالکیت فکری ابداعات دارویی جدید، امری واضح است که باید تلاش کرد تا تعادلی میان این منافع متعارض برقرار شود.
آیا این رجحان مطلق است؟ یعنی اینکه ایجاب میکند حق بشر بر سلامت، همیشه غالب بر حقوق انحصاری ناشی از ثبت ابداعات دارویی باشد؟ ممکن است در بدو امر، پاسخ مثبت باشد، لیکن باید توجه داشت که حقوق انحصاری مخترعین داروهای اساسی، خود جزئی از یک حق کلی بشری به نام حق بر مالکیت است که هم در اعلامیه جهانی حقوق بشر و هم در میثاق بینالمللی حقوق بشر بهعنوان یکی از مصادیق حقوق بشری به رسمیت شناخته شده است.
هرچند موافقتنامه تریپس هم صریحا به این مسئله که ممکن است در اثر اجرای مقررات مالکیتهای فکری، حقوق بشر نقض شود، نپرداخته است، با پیشبینی امکان استفادههای دیگر از امتیازنامههای ثبت ابداعات دارویی بدون رضایت صاحب آن، بهصورتی غیرمستقیم، راه را برای اعضای سازمان جهانی تجارت جهت عدول از رعایت مقررات این موافقتنامه در موارد حادثشدن وضعیت بحرانی و اضطراری در حوزه بهداشت عمومی باز گذاشته است.