چکیده:
چکیده تیموریان سلسله ای ترکی – مغولی هستند که در فاصله سالهای ( 913- 771 ق ) عموما در نواحی ماوراءالنهر و ایران حاکمیت داشتند . تجربه همزمان زندگی یکجانشینی و کوچ نشینی در الوس جغتای و آسیای مرکزی باعث شد تا تیمور و جانشینانش با اسلام و فرهنگ ایرانی آشنایی هر چند مختصری داشته باشند. به همین سبب مؤلفه های هویت ایرانی از جمله هنر ایرانی و مذهب تشیع در این زمان فرصت رشد و وحدت بیشتری یافتند . سیاست تسامح گرایانه دولتمردان تیموری ، پیوند تشیع با جریان تصوف و تلاش شیعیان چه در درون جنبش های شیعی و چه به صورت فردی زمینه ای را فراهم ساخت تا مذهب تشیع به ویژه در بعد اجتماعی رشد بیشتری نسبت به ادوار گذشته پیدا کند . از طرفی هنر ایرانی و شاخه های متعدد آن بویژه هنر خوشنویسی در این زمان همانند ظرفی هستند که سایر مؤلفه های هویت ایرانی از جمله مذهب تشیع موضوع و مظروف آن را تشکیل می دهند. هنر خوشنویسی که با عنوان هنری اسلامی و مقدس شناخته می شود ، در عصر تیموری در دو بعد نظری و عملی با مفاهیم ، ارزش ها و شخصیت های شیعی ارتباط نزدیک و ملموسی پیدا کرد . الهام روحانی و الگوبرداری استادان خوشنویس از شخصیت امام علی (ع) و کاربرد فرهنگ شیعی در نظام استاد – شاگردی این دوره از ابعاد نظری و نگارش نسخه های خطی ، اشعار و کتیبه های شیعی در بعد عملی قرار می گیرند . تحقیق حاضر با هدف تبیین نقش هنر خوشنویسی در نشر و نمایش معتقدات مذهبی جامعه تیموری از یک سو و چگونگی ارتباط این هنر با مذهب تشیع در این زمان از سوی دیگر به دنبال بررسی علل و زمینه های این ارتباط وثانیا ویژگی های آن در دورۀ تیموری است. مواردی که به شیوۀ تحلیلی – توصیفی و با استفاده از منابع و اسناد تاریخی و هنری به آن ها پرداخته خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
بی شک عواملی چون جایگـاه هنر خوشنویسی در فرهنگ اسلامی ، افزایش جمعیت شـیعیان ، تقویـت مؤلفـه هـای فرهنـگ ایرانی و سیاست مشروعیت طلبی حکومت در سمت گیری شیعی هنر تیموری تـأثیر مسـتقیم داشته اند؛ ارتباطی که طبق ساختار این بررسی می توان آن را در آیـات و احادیـث ، اسـامی ، القاب و اذکار، تألیفـات ، ادعیـه و اشـعاری کـه بـا رویکـرد شـیعی و از سـوی خوشنویسـان به صورت کتیبه و کتابت ثبت شده اند، پیگیری کرد.
شرف الدین علی یزدی از مورخانی است کـه طبـع شـعری هـم داشته و اشعارش در ابنیۀ یزد به کار رفتـه اسـت (مسـتوفی بـافقی ، ١٣٨٥: ١-٢/ ١٨٠) در کنـار ایـن هـا آداب و رسـومی ازجملـه زیـارت امـامزادگـان و قبـور سادات و شـیعیان ، رواج روضـه خـوانی در مصـیبت اهـل بیـت (ع ) (جعفریـان ، ١٣٧٥: ٦٧٤)، نیز مورد توجه جامعه و دولـت بودنـد و بـالطبع در شـکل گیـری معماری ، خوشنویسی و نگارگری شیعی اثر گذاشتند.
امـا، بارگاه امام رضا (ع ) در این دوره میدان وسیع قلم فرسایی و هنرنمایی خوشنویسان و معماران شیعی مذهب بود که امامـان و اهـل بیـت را بـه اوصـاف متعـددی همچـون «خانـدان بهتـرین پیامبران » وصف می کردند (شایسته فـر، ١٣٨٤: ١٢٢)؛ اوصـافی کـه میرعلـی هـروی بـا خـط نستعلیق و در قالب کتیبه های منظوم آن ها را هنرمندانه عرضه می کند: سلام علی آل طه و یس سلام علی آل خیر النبیین (منشی قمی ، بی تا: ٧٩) اسامی دوازده امام و چهارده معصوم از موارد بدیعی است که در حوزة نـام هـا و القـاب موجود در آثار هنر تیموریان قرار می گیرد؛ چراکه در ادوار قبل از آن معدود آثاری هنـری با این ویژگی تولید شده اند.