چکیده:
گفتمان اسلام انقلابی و گفتمان اسلام سلفی هر یک با مفهوم مرکزی و نشانههای خاص خود در صدد تسخیر فضای گفتمانی منطقه خاورمیانه هستند. این دو گفتمان، که از لحاظ مفهوم مرکزی به دلیل تاکید بر اسلام با یکدیگر مشترک هستند از لحاظ نشانهها و مفاهیم سازنده آن با یکدیگر متفاوتند. هر یک از این گفتمانها در دو دهه اخیر تلاش کردهاند در میان کشورهای مسلمان به عنوان گفتمان مسلط مطرح شوند. گفتمان اسلام انقلابی در جمهوری اسلامی ایران و گفتمان اسلام سلفی در عربستان دو گفتمان رقیب با مفهوم مرکزی و نشانههای خاص خود هستند که مورد توجه ملتهای مسلمان منطقه قرارگرفتهاند. در این مقاله با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و گاه با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی تلاش شده است به این سوال پاسخ دهد که گفتمان اسلام انقلابی در ایران و گفتمان سلفی در منطقه واجد چه ویژگیهایی است و تفاوت این گفتمانها از لحاظ ارزشی و فرهنگی در چیست. با بررسی مفهوم مرکزی و نشانههای دو گفتمان مورد بحث، این نتیجه به دست آمد که گفتمان اسلام انقلابی به دلیل ویژگیهای خاص خود در مقایسه با گفتمان اسلام سلفی از موقعیت بسیار بهتری برای تسخیر فضای گفتمانی منطقه و تبدیل شدن به گفتمان مسلط برخوردار است.
خلاصه ماشینی:
"محورهای اصلی آموزههای محمدبن عبدالوهاب را میتوان به شرح ذیل بیان کرد: مبارزه با شرک و خرافات و بازگشت به اسلام سلف و سلف صالح مخالفت با عقل، فلسفه، اجتهاد، تفسیر قرآن، تصوف و عرفان و هر گونه نوآوری با عنوان بدعت مسئله وحدت و خلافت دینی-عربی از طریق دعوت تمامی مذاهب به اسلام سلف ضدیت با تشیع به دلیلی برخورداری این مذهب از مایه های فلسفی، عقلی و منطقی محمد بن عبدالوهاب با دعوت به اسلام سلف مدعی بود که باید عقاید مسلمین اصلاح شود؛ چون بسیاری از اعمالی که مسلمانان انجام میدهند از مصادیق روشن شرک به شمار میرود.
محمد بن عبدالوهاب یکی از سازندگان گفتمان اسلام سیاسی سلفی در عصر حاضر در آثار و مکتوبات خود بر این مفهوم مرکزی و برتر تأکید میکند و میگوید: «آخر اسلام درست نمیشود مگر به آنچه اولش با آن اصلاح شد؛ پس چارهای نیست جز اینکه مسلمانان به حیات نخستین باز گردند؛ حیاتی که عبارت بود از توحید صحیح و عزت راستین و برای این منظور، باید همه بدعتها و خرافات را نخست با نرمی و مدارا ریشه کن کنند و اگر نشد به زور و کشیدن شمشیر و پیکار مسلحانه» (حلبی، 1371، 126)؛ بدین ترتیب در این گفتمان، اسلام، نظامی سیاسی و اجتماعی است که پایه های آن را وحی قرآن، سنت محمد(ص) و شیوه اسلاف صالح تشکیل میدهد."