چکیده:
بنیان هر نظریه اخلاقی را مؤلفه های آن سامان می دهد. خواجه نصیرالدین طوسی، به عنوان نظریه پرداز اخلاق محور، تحلیل های نظام مندی از مؤلفه های اخلاقی ارائه کرده که سعادت یکی از آن هاست. رویکرد خواجه به سعادت، با دو تلقی همراه است: 1. رویکرد عام که سعادت را دربرگیرنده ی انسان و مجردات تام می داند؛ 2. رویکرد خاص که سعادت انسان را تحلیل می کند. شناساندن دومی، لذت از سیرت حکیمانه را پیش می نهد و ازاین رو خواجه، سعادت را در گرو زندگی حکیمانه می داند. تحلیل طوسی از سعادت، مؤلفه های کمال و لذت را پیش می آورد. ازاین رو تحلیل آن ها جهت فهم جامع سعادت از منظر طوسی ضروری است. در مؤلفه کمال، ضمن تحلیل آن، نشان داده می شود که الگوهای اخلاق نگاری متنوع خواجه در طول هم اند و از این منظر، هرم طولی مراتب کمال ترسیم می شود که از سلامت نفس تا مرتبه اتحاد و فنا را دربرمی گیرد. در تحلیل لذت، ضمن طبقه بندی جامع از تعاریف لذت، به تحلیل سه گانه خواجه از لذت پرداخته ایم. ذومراتب بودن کمال و لذت نزد طوسی، با مراتب سعادت نزد وی سازگار است. سنجش دو گونه تعریف از سعادت، علاوه بر روشن کردن تمایز آن ها، ترابط آن ها را نیز واضح می سازد.
خلاصه ماشینی:
"جدول 3- نقاط اشتراک و افتراق تعریف دوم و سوم طوسی نقاط اشتراک نقاط افتراق تعریف دوم تعریف سوم 1 تعریفی ایجابی ادراک ملایم و مطبوع (یعنی کمال) ادراک خیر و کمال 2 تعریفی ابتدایی و نه ثانوی صرف بیان ادراک بدون تعیین نوع ادراک حضوری 3 تعریفی فلسفی و وجودشناختی کیف نفسانی امری وجودی و جوهری 4 مبتنی بر نظریه حرکت و کمال ادراک ملایم ادراک وصول به ملایم 5 ادراک بودن لذت امری فی نفسه امری نسبی و وابسته به فاعل شناسا 6 سازگار با انواع لذت: لذت عقلی و حسی 7 سازگار با نظریات کمالمحور و سعادتمحور علاوه بر اشتمال بر نظریات سلامتمحور مطلق ادراک ملایم ملایم از حیث ملایمت 8 متعلق لذت، بدون حصر و حد 5-5- بازیابی تعریف فراگیر طوسی از لذت براساس ذومراتب بودن آن آیا تعاریف یادشده متمایزند یا قابل جمع؟ رابطة آنها چیست؟ آیا لذت در تعریف سلبی (نخست) و ایجابی (دوم و سوم) به اشتراک لفظ است یا به اشتراک معنوی؟ آیا میتوان تعریفی جامع و فراگیر از لذت نزد طوسی ارائه داد؟ طوسی در مواضعی کمال و در مواضعی سعادت را به عنوان غایتالغایات بشر و هدف اخلاق معرفی میکند.
در گام بعد، سه تعریف از لذت در آثار طوسی شناسایی شد و سپس به تحلیل و مقایسة آنها پرداختیم و از درون آنها، به ترابط آن تعاریف رسیدیم؛ 5- با نگاهی نظاممند به آثار طوسی، روشن میشود که اگرچه سعادت حقیقی نزد طوسی تنها سعادت عقلی است، چنین تأکیدی به معنای نفی دیگر مراتب لذات و سعادات نیست؛ بلکه خود شامل دیگر مراتب مانند رهایی از آلام نیز است."