چکیده:
سیاست قاجاریه در اداره حکومت ایالات و ولایات مبتنی بر به کارگیری شاهزادگان و امیران درباری بوده است و پادشاهان قاجار برای ممانعت از افزایش قدرت خوانین و سران ایلات و قبایل، از واگذاری قدرت و حکمرانی مناطق مختلف به حاکمان غیر قاجاری امتناع می ورزیدند. اما در بعضی موارد به دلیل عدم توانایی شاهزادگان به ناچار حکمرانی بعضی از مناطق هم چون شمال خراسان (که از ترکیب اجتماعی و جمعیتی خاص برخوردار می باشد) به سران و خوانین ایلات و طوایف سپرده می شد. به طوری که حکومت قوچان (به جز مدت کوتاه) از آغاز سلطنت قاجار همواره در اختیار زعفرانلو ها و خاندان رضا قلیخان پسر امیرگونه خان و فرزندان آن ها بوده و آنان با لقب شجاع الدوله مدت ها بر قوچان و نواحی اطراف آن فرمانروایی کرده و مورد توجه و حمایت پادشاهان و دربار قاجاریه قرار داشته اند.
بنابراین ولایت مرزی قوچان با وجود اهمیت های خاص سیاسی - جغرافیایی از حیطه نفوذ مستقیم دربار و شاهزادگان قاجاری بدور مانده بود. ضمن آنکه روحیات استقلال طلبانه حکمرانان و سرکشی و طغیان فرزندان و وابستگان والیان قوچان زمینه را برای رخدادهای مهم در این منطقه مرزی فراهم می ساخته است.
یکی از رویدادهای مهم قوچان در عهد ناصری، شورش حسینقلی خان فرزند رضا قلیخان زعفرانلو است که مدت کوتاهی در قوچان حکومت نمود و بالاخره در ۱۲۸۱ ق توسط حسام السلطنه سرکوب شد.
در این مقاله علل و چگونگی پیدایش، شکل گیری و سرانجام این غائله با تاکید بر گزارش حسام السلطنه والی وقت خراسان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.
But in some cases due to the inability forced the princes to rule some areas such as Northern Khorasan (which is a combination of social and population) to the Heads of State and the Khans and the tribes were deposited. So that Quchan government (except for short) is always the beginning of the reign of the Qajar dynasty Zfranlvha and Raza Khan and their children and their Amyrgvnh Qlykhan boy named Brave Dawla Quchan long the kingdom and its surrounding areas of interest and support Qajar kings and courts have been. Thus، despite the importance of special political Quchan border provinces - geographic area of influence and direct the court of Qajar princes were still around. While the rulers and rebellious spirits independence and rebellion of children and dependents to governors Quchan important events in the border region that is provided. One of the major events in Quchan Nasser era، Rebellion Hsynqly Khan's son، Reza Qlykhan Zfranlv shortly Quchan government in 1281 and was finally suppressed by Hossam became regent. This causes the appearance and manner، and finally the formation of the then governor of Khorasan regent Hossam Ghaylh with emphasis on reporting and analysis has been investigated.
خلاصه ماشینی:
٢٧ حسينقلي خان هم طمع ورزيده با نيروهاي خود به طرف قوچان حرکت نمود و اميرحسين خان نيز به تصور آن که اين تهاجم با حمايت حسامالسلطنه والي خراسان صورت گرفته است ، به طرف استرآباد فرار نموده و به سپهسالار پيوست .
حسينقلي خان به اين اقدام شاهزاده حسام السلطنه وقعي ننهاده و پس از ورود فرستادگان او، آنان را در زنجير کرده و زنداني ساخت و با فرا خوان چهار هزار سوار و پياده از ترکمانان تکه ٣٣ خود را آماده مقابله با نيروهاي ايالتي نمود، چون اطمينان داشت که به علت اعزام نيروهاي دولتي خراسان به استرآباد، حسام السلطنه نيروي کافي براي مقابله با او در 34 اختيار ندارد.
لذا به دستور حسام السلطنه مهديقلي ميرزا به اتفاق خوانين زعفرانلو و سردار عبدالباقي خان به تاخت مسافت چهار فرسخي تا قوچان را طي نموده و به جنگ با نيروهاي حسينقلي خان پرداختند و بر آنان شکست وارد کرده و آبداري و نوکر و محمد علي خان خالدار و حدود سي نفر از ترکمانان و شصت اسب ، اسير و غنيمت گرفتند و مانع ورود آنان به شهر قوچان شدند.
در عين حال چون حسام السلطنه پس از اين رويداد و به اتهام حمايت از حسينقلي خان در ١٢٨١ ق از استانداري خراسان معزول و به تهران احضار گرديده، و در گزارشات حسام السلطنه و منابع تاريخي به شورش ديگري در اين زمان اشاره نشده است .