چکیده:
از میان منابع معرفت دینی، عقل در نظرگاه شیخ مفید از اهمیت ویژهای برخوردار است. اهمیت عقل و دلیل عقلی در باور شیخ مفید تا آن جاست که در هنگام تعارض عقل و سمع، عقل بر سمع ترجیح داده میشود. شیخ مفید کاربست انحصاری عقل را در استنباط آموزههای اعتقادی، ناکارآمد میداند و معتقد است که عقل بدون پشتوانه سمع، نمیتواند به نتایج صحیح دست یابد. وی با تاویل روایات مربوط به عالم ذر، هرگونه معرفت فطری(پیشینی) را منکر میشود و قائل است که معرفت به خداوند اکتسابی است
خلاصه ماشینی:
"(دینانی، 1389، ج 2، ص 37 و43) برخی دیگر میگویند شیخ عقل را نه فقط ابزار، بلکه منبعی برای شناخت میداند، اما در حد یک منبع بالقوه (نه بالفعل)؛ (شهید صدر، [بیتا]، ج 1، ص 98) یعنی تمامی احکامی که بر اساس احکام قطعی عقلی قابل کشف است، در قرآن و سنت آمده است.
(دینانی، 1389، ج 2، ص 37) در حالی که این رویکرد، خود مستلزم دور میشود؛ چرا که اگر عقل به عنوان منبع و حجت نهایی در شناخت کتاب خدا و سنت لحاظ نگردد، چگونه میتواند طریق فهم کتاب و سنت واقع شود؟ بنابراین با توجه به مبانی و رویکرد عقلانی شیخ در موضوعات مختلف، میتوان گفت که عقل از منظر شیخ مفید محدود به عقل ابزاری و دفاعی نیست؛ بلکه به عنوان منبعی مستقل میتواند در کنار کتاب و سنت واقع گردد.
قبلا این معرفت چه بوده و الآن در دنیا چیست و چه تأثیری در معرفت دینی انسان دارد؛ برای مثال در کتاب کافی که بحث از مباحث توحید را با استدلال و معرفت عقلی آغاز میکند، در انتهای کتاب التوحید، باب لزوم الهدایة، روایات فطرت را آورده است؛ یعنی شیخ کلینی هم عقل و هم فطرت را به عنوان دو منبع معرفتی میپذیرد."