چکیده:
مسائل و مشکلات زیست محیطی در عصر حاضر باعث شده تا راهبردهای نرم افزاری (بررسی رفتارهای اخلاقی در حوزه محیط زیست ) در کنار راهکارهای سخت افزاری (تولید تکنولوژی های دوستدار محیط زیست ) برای حل این مسائل مورد توجه قرار گیرند. از سویی دیگر، تحولات اخیر در نظریه های رفتاری، امیدواری هایی برای فهم مناسب رفتارهای اخلاقی انسانی در ارتباط با محیط زیست به وجود آورده است . در این پژوهش که به شیوه مطالعه تحلیلی ـ انتقادی صورت گرفته ، تلاش بر آن است تا ضمن تشریح و مرور انتقادی نظریه های غربی رفتار اخلاقی در حفاظت از محیط زیست ، نظریات اخلاقی متفکران و اندیشمندان اسلامی نیز ارائه گردد. نظریه های مختلفی از سوی اندیشمندان غربی برای تشریح رفتارهای اخلاقی و غیر اخلاقی انسان ها در ارتباط با محیط زیست ارائه شده است ، از قبیل نظریه کنش عّلی (رفتار هدفمند)، رفتار برنامه ریزیشده ، الگوی اجتماعی ـ روانشناسی رفتار نوع دوستانه شوارتز و نظریه ارزش ـ عقیده ـهنجار استرن . علیرغم نشر و به کارگیری زیاد این نظریات رفتاری، این نظریات به دلیل غفلت از ورود متغیرهای اخلاقی، از قبیل هنجارهای اخلاقی و جهت گیری های ارزشی، مورد نقد میباشند. از سوی دیگر، اندیشمندان اسلامی و ایرانی در این زمینه نظریاتی ارائه داده اند که به نظر میرسد سازگاری بیشتری با اخلاقیات و روحیات جوامع اسلامی دارد. در این پژوهش به برخی از این نظریات اسلامی اشاره شده است . پیشنهاد میشود تا محققان اسلامی فعال در حوزه های فلسفه اخلاق و روانشناسی اخلاق ، تلاش بیشتری جهت استخراج نظریه های رفتاری از منابع اسلامی داشته ١. دانشجوی دکتری، گروه ترویج و آموزش کشاورزی ، دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران . ٢. مربی گروه ترویج و آموزش کشاورزی ، دانشکده کشاورزی دانشگاه زابل ، زابل ، ایران . (نویسنده مسوول ) Email: karimihamid@uoz.ac.ir نوع مقاله : پژوهشی تاریخ دریافت مقاله : ١٣٩٤/٥/٣ تاریخ پذیرش مقاله : ١٣٩٥/١/٢٩ باشند و ضمن به کارگیری این نظریات در تحقیقات میدانی و اصلاح ساختاری آن ها، قدرت پیش بیین آن ها را بهبود دهند.
Environmental issues and challenges in this era caused an attention to
software strategies (environmental behavior and ethics) alongside hardware
solutions (to produce environmental technologies). In other hand, the evolution
of environmental behavioral theories caused a hope for understanding human-
environment relations. Using analytical-critical method, the present study
aimed to explain and critic western theories of moral behavior, then present
Islamic theories of moral behaviors. Western scientists present some moral
behavior theories in relationship with environment like Theories of "reasoned
action", "planned behavior", "norm-action" and "value-belief-norm". Despite,
vast diffusion and using of these theories, they were criticized for neglecting
moral variables like moral norms and human value orientations. In other hand,
Islamic philosophers and scientists have moral behavior theories that seems
are cope with ethics spiritual characteristics of Islamic societies. In present
study some Islamic theories are presented. It is recommended that Islamic
scientists at philosophy of ethics and moral psychology try to inference moral
behavioral theories from Islamic resources; and then apply these theories in
field researches in order to improve their predictability power.
خلاصه ماشینی:
نظریه های مختلفی از سوی اندیشمندان غربی برای تشریح رفتارهای اخلاقی و غیر اخلاقی انسان ها در ارتباط با محیط زیست ارائه شده است ، از قبیل نظریه کنش علی (رفتار هدفمند)، رفتار برنامه ریزیشده ، الگوی اجتماعی ـ روانشناسی رفتار نوع دوستانه شوارتز و نظریه ارزش ـ عقیده ـهنجار استرن .
واژگان کلیدی محیط زیست ، رفتار اخلاقی، نظریه های اسلامی رفتار اخلاقی مقدمه در طول چند دهه گذشته ، ارتباط بین انسان و طبیعت به عنوان یک موضوع مهم مورد توجه قرار گرفته است ، زیرا به نظر میرسد منابع طبیعی سریع تر از زمانی که برای بازیابی لازم دارند، توسط انسان ها مصرف و تخریب میشوند و به دلیل رفتارهای نادرست و غیر اخلاقی انسان ها، مشکلات زیست محیطی فراوانی به وجود آمده است (١).
در این راستا، الگوی های چندمشخصه ای مختلفی از قبیل نظریه کنش علی یا منطقی (رفتار هدفمند)، نظریه رفتار برنامه ریزیشده ، الگوی اجتماعی ـ روانشناسی رفتار نوع دوستانه شوارتز و نظریه ارزش ـ عقیده ـ هنجار استرن در دنیای غرب تلاش کرده اند تا رفتارهای عام انسانی و رفتارهای خاص آن ها در قبال طبیعت را مورد بررسی قرار داده و با شکل دهی مدل های مناسب رفتار اخلاقی در ارتباط با محیط زیست ، پیش بینی های رفتاری را در این حوزه افزایش دهند.
زنجیره علی نشان داده شده در این نظریه از ارزش های عمومی و نسبتا ثابت ، به عقاید درباره ارتباطات انسان ـ محیط زیست حرکت میکند که این عقاید عمومی، عقاید خاص در مورد نتایج رفتار زیست محیطی (AC) و مسؤولیت پذیری فردی برای این مسائل را تحت تأثیر قرار داده تا عمل اخلاقی و درستی انجام شود.