چکیده:
این نوشتار باهدف بررسی کارکرد خشبات در دریانوردی خلیج فارس انجام گرفته است .از دیرباز خلیج فارس به عنوان یکی از کانون های مهم تجاری واقتصادی و پهنه ایی آبی سهمی مهم درمناسبات اقتصادی وفرهنگی ایران زمین داشته است. بررسی تمهیدات دریانوردان ایرانی برای بهره گیری از این دریا و نیر دستاورد تمدنی حاصل از آن از اهمیتی ویژه برخورداراست. مقاله درپی پاسخ گویی به این سوال عمده است که موقیعت جغرافیایی خشبات در کدام نقطه از دریای فارس بوده واین سازه در دریانوری خلیج فارس چه کارکردی داشته است؟
یافته ها ی بررسی نشان می دهد سهم خلیج فارس در حیات اقتصادی ایرانیان تنها به دوره ی معاصر و پس از کشف منابع انرژی دراین پهنه ی آبی محدود نشده و این مساله همزاد بازندگی ساحل نشینان این دریا بوده است..خشبات نمادی از دستاوردهای تمدنی دریانوردان ایرانی ومیراث هویت تاریخی کشتی رانی ایرانیان در خلیج فارس است .این سازه ی آبی درنزدیکی آبادان واقع شده و از دوره ی باستان تا قرون پنجم وششم هجری راهنماو هدایتگر ناخدایان وکشتی هابوده است. علاوه بر موقعیت خاص این نقطه پاره ای از ویژگی های خلیج فارس نظیر جزرهای روزانه ونیزوجود دزدان دریایی برضرورت وجود چنین فانوس دریایی برای پاسبانی و هدایت کشتی ها می افزود.
خلاصه ماشینی:
دراین جستار ضمن بهره گیری ازدستاورد پژوهش های یادشده ومـوازی بـا موضـوع ایـن نوشـتار درحوزه ی خلیج فارس ، تلاش مـی شـود بااسـتفاده از روش توصـیفی –تحلیلـی ازیـک رهیافـت اسنادی وکتابخانه ایی باتکیه بر منابع دسته اول ، موقعیـت جغرافیـایی ، سـیرتاریخی و محـدوده ی زمانی فعالیت این سازه را ارزیابی نموده و کارکرد آنرا در دریانوردی در خلیج فارس ونیـز عوامـل زوال وعدم کارایی این راهنمای دریایی را تبیین نماییم .
33 گزارش دیگر مااز خشبات به سال ٢٣٧هجری بازمی گردد که سـلیمان تـاجر و دریـانورد سـیرافی ازاین سازه در خلیج فارس سخن به میان آورده است (سیرافی، ١٩٩٩: ١١٧) پس از این زمان نخستین جغرافیدانی که از چراغ های دریایی خلیج فارس نام میبرد ابـن خـرداد بـه (متوفی ٣٠٠ هـ ) است (نک ؛ ابن خرداد به ،١٩٩٢: ٦٠).
قریب به پنجاه سال پس از ابن خرداد به نیز علیبن حسین مسعودی (متوفی ٣٤٥ هــ) در خصـوص فانوس های دریایی خلیج فارس مینویسد: «آغاز دریای فارس از خشبات بصره و محل معروف بـه کنکلاست که نشانه هایی از چوب برای کشتیها به دریا نهاده اند»(مسعودی، ١٤٠٩: ١٦٩).
برپایه ی گزارش منابع خشبات تا اواخر قرن پنجم هجری فعال بـوده ولـی از آن پـس بواسـطه ی پس روی آب خلیج فارس از یکسو و نیز برتری دریای سرخ بر کـانون تجـاری خلـیج فـارس بـه 41 تدریج دریانوری دراین دریا تحت الشعاع قرار گرفته و به تبع آن ، این سازه ی آبی چوبین کـارایی گذشته را نداشته است .