چکیده:
میدانیم از میان شاخصههای رشته علمی، قدما بیشتر به «موضوع» و متاخران به «روش» توجه دارند. در این میان، کتاب روششناسی علم کلام با تلفیقی از خوانش اصولی و برخی آرای تفکیکیان، عهدهدار بیان اصول استنباط و دفاع از عقاید در قالبی نو است. این اثر، که در قالب سه بخش سامان یافته، میکوشد فضای جدیدی برای علاقهمندان به مباحث کلامی بگشاید؛ اما در عین بیرقیببودن، به لحاظ مقاصد مولف محترم، از حیث محتوا و ساختار، کاستیهایی دارد. مقاله پیش رو ضمن معرفی اجمالی بخشهای کتاب، عهدهدار بیان کلیاتی در باب نقایص این اثر و ذکر نمونههای مهمی از بخشهای اول و دوم آن است، چه بخش سوم کتاب نظم و اتقان بیشتری دارد. بدینمنظور موضوعاتی همچون دلیل توجه به روششناسی دانش کلام، تفاوت روششناسی علم کلام با اصول آن، تعاریف گوناگون از کلام، آرای علمای شیعه در باب تحریف و حجیت کتاب بررسی شده است. نگارنده در اواخر نوشتار، بعضی از مباحث مهم و نیز برخی ایرادهای ساختاری و نگارشی کتاب مد نظر را برجسته میکند.
خلاصه ماشینی:
توضیح اجمالی بخشهای کتاب مؤلف گرامی در مقدمۀ کتاب، به دو جنبۀ «استنباط عقاید دینی» و «دفاع از عقاید دینی» در تعریف سنتی علم کلام اشاره میکند که بیانگر دو وظیفۀ اصلی متکلم و منشأ سایر وظایف او است (برنجکار، ۱۳۹۳: ۴)؛ لذا با افزودن مقدماتی برای ورود به مباحث مذکور، کتاب روششناسی علم کلام در قالب سه بخش کلی سامان یافته است: بخش اول شامل «مباحث مقدماتی» که از عناوین ذیل به نحو موجز بحث میکند: علم کلام و ویژگیهای اصلی آن، اهداف و وظایف متکلم، روش و منابع علم کلام، اقسام و درجات معرفت اعتقادی، اصول و فروع دین، تفاوتهای کلام با فقه و فلسفه، مفهوم روششناسی و مفهوم حجیت.
آری، بر پایۀ چنین قیاسی، که نگارنده از آن به «خوانش اصولی» یاد کرد، بررسی منابع علم کلام نیز جزء مباحث روششناسانۀ این دانش تصور شده است؛ حال آنکه نه میتوان «اصول فقه» را بتمامه «روششناسی علم فقه» نامید و نه میتوان عناوین متعددی از بخش دوم کتاب دکتر برنجکار را جزء مباحث روششناسی کلام دانست، چراکه غالب این عناوین دایر مدار بحث حجیت است!
از آنجا که دکتر برنجکار در روششناسی علم کلام اساسا اخباریان و برخی مکاتب فکری خاص در میان شیعه را به حساب نیاورده و صرفا به آرای اصولیان و اندیشههای مکتب موسوم به «تفکیک»، که خود تعلق خاطر ویژهای بدان دارد، توجه داشته است، انتظار بررسی سخنان اخباریان و مکاتب خاص شیعی در مبحث حجیت نیز از ایشان نمیرود؛ اما بنا بر رویکرد خاص مؤلف در ادخال بررسی منابع در ضمن مباحث روششناسی و وعدۀ بررسی اصول اختصاصی فقه اعتقادی، از ایشان توقع میرفت که به بررسی اینگونه آرا بپردازند؛ چراکه در نحوۀ استنباط و دفاع از عقاید دینی تأثیری بسزا دارد.