چکیده:
مورخان معتقدند اباضیه منسوب به عبدالله بن اباض از قبیله تمیم است، امّا ملطی آن ها را به اباض بن عمر منتسب می داند که از کوفه قیام کرده و به قتل و غارت پرداخته است هرچند منابع اباضی و غیر اباضی این قول را تایید نکرده اند. مذهب اباضیه از قدیمی ترین مذاهب اسلامی است که در قرن اول هجری ظهور کرد و تنها در نیمه آخر قرن سوم به منزله مذهب، در منابع و مصادر ذکر شده است و قبل از آن تاریخ با نام هایی چون «جماعه المسلمین» یا «اهل الدعوه»، «اهل الاستقامه» خوانده می شدند.
برخی از خوارج تندرو آنان را «قعده» یا گروه قاعدین می خوانند؛ زیرا به اعتقاد خوارج اباضیان به قیام علیه حاکمان ظالم برنخاستند و قعود را بر قیام ترجیح دادند. بنابر اعتقاد اباضیان، آنان هیچگاه با خوارج که شامل چهار فرقه می شدند همراه نشدند و نه تنها در جنگ بین خوارج و خلافت اموی و عباسی شرکت نکردند، بلکه به مخالفت با چنین اقداماتی برخاستند و به جای جنگ مسلحانه روش مسالمت آمیز را برای ترویج عقاید و افکار خود به صورت پنهان انتخاب کردند. در این مقاله سعی شده است برخی از افکار و عقاید اباضیان که موجب شده آنان را تا حدودی نسبت به سایر فرقه خوارج معتدل تر نشان دهد. با روش توصیفی، تحلیلی و تاریخی مورد بررسی قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
امر به معروف و نهی از منکر نزد آنان از واجبات است و به شفاعت پیامبر اعتقاد دارند و آن را دو قسمت می دانند: شفاعت کبری در روز قیامت هنگام شروع دادگاه الهی که تنها اختصاص به پیامبر دارد؛ همان مقام محمودی که در قرآن از آن نام برده شده است (اسراء، آیه ٧٩) و دیگر شفاعت صغری است اباضیان معتقدند که حجت خداوند برخلق با سه چیز تمام می شود: رسل ، کتب و عقل .
(همان ، ص ١٧٩- ١٨٠) سبحانی با استناد به گفته علی یحیی معمر از نویسندگان اباضی اعتقاد اباضیان درباره صفات حق را همچون ماتریدیه که صفات را نه قائم به ذات حق تعالی و نه جدای از آن می دانند دانسته است و اباضیان را مؤاخذه کرده است که آنان از ترس اشاعره روی این اصل تکیه نمی کنند و آن ها در بین کتب اسلامی به جست و جو پرداختند تا از اهل سنت کسی را موافق خود بیابند و سرانجام هم ماتریدیه را موافق خود یافتند.
محمد اطفیش از علمای برجسته اباضی می نویسد که در چنین معلولیت هایی نیز اباضیان مخیر هستند تا فرد مناسبی را برای امامت انتخاب کنند یا به همان امام قبلی اقتدا نمایند.