چکیده:
از مسائل اساسی زبان دین، بررسی وجه معناداری و گسترة معرفتبخشی متن مقدّس است. در این ساحت، ملاصدرا ابتدا در قوس نزول، به تطبیق میان «معرفت»، «کلام» و «وجود» میپردازد تا از تطابق این سه، برای تبیین فلسفی نحوة تجلّی یافتن حقایق وحیانی در قالب الفاظ متن مقدّس بهره ببرد و در قوس صعود، فرایندی را برای فهم متن مقدّس ارائه داده است که بازسازی آن، الگوی هرمنوتیک انتولوژیک وی را شکل میدهد. مسئله اصلی این مقاله، تبیین وجه معناداری زبان دین و گسترة شناختاری آن در الگوی هرمنوتیک صدرایی است که فهم متن مقدّس از بررسی این الگو و عوامل موثر در فرایند، به دست میآید. مهمترین یافتههای این پژوهش، ترسیم نقش سهگانه فرد، متن و مولّف در نسبت با هم در الگوی هرمنوتیکی صدرا و استفاده از این الگو در تبیین گسترة شناختاری زبان دین در ساحت متن و همچنین از متن به فرامتن است. این یافتهها با محوریت کتاب مفاتیحالغیب و شرح مبانی فلسفی لازم از حکمت متعالیّه به دست آمده است.
خلاصه ماشینی:
"بخش دوم این نظریه نیز یعنی انسانواری خدای جهان با ذکر حدیثی از پیامبر(ص) درباره آفرینش انسان بر مثال خداوند 5 ارائه میشود (ملاصدرا، 1363: 95)؛ البته بیان این توضیح ضروری است که نامگذاری این نظریه بهعنوان نظریه انسانواری (و نه انسانانگاری) برخلاف قرارگرفتن انسان در پایینترین مرتبه طولی میان انسان، جهان و خداوند به معنای محور قرارگرفتن یا اصالت آن نیست؛ بلکه تنها نقطه شروعی برای جعل یک اصطلاح یا تبیین یک نظریه است.
چنانچه در مقدمه نیز بیان شد، بحث از کلام مدخل دیگری برای بحث از زبان دین از نظر صدرا است که درپیآن، ضمن دریافتی از جایگاه و نقش مؤلف و فرد (خواننده یا مفسر) در فرایند فهم متن، جایگاه متن و نقش آن نیز در این فرایند روشنتر میشود.
اینکه صدرا پاسخی صریح به پرسش درمورد نقش و تأثیر پیشفرضها در فرایند تفسیر و تأویل داده باشد مردود است؛ اما نگارنده معتقد است، هرچند گفته شود که در تفسیر یا تأویل، فرد باید عاری از پیشفرضها باشد، بااینحال اگر آنچه را که صدرا در تعامل میان فرد با متن قرآن برای خوانش و فهم آن بیان میکند در نظر بگیریم، میتوان گفت که او برای خواننده شرایطی را قرار داده است تا فرد در چارچوب خاصی حرکت کند و به تأویل صحیح برسد.
به این ترتیب، الگوی صدرا مسیری برای فهم جهان متن میگشاید که نهایت آن اتحاد انتولوژیک میان سهگانه فرد، متن و مؤلف است؛ اما در زبان دینی صدرا فقط متن نیست که قابلیت تأویل دارد، بلکه در نگاه او همه چیز تأویلپذیر است؛ زیراکه همهچیز یا در متن قرار دارد یا در فرامتن."