چکیده:
عالمان امامی سده هفتم هجری مواجهه یکسانی با فلسفه نداشتهاند. در این میان، مواجهه دو متکلم برجسته امامیه در سده هفتم با فلسفه قابل توجه است. در آثار ابن میثم بحرانی ارائه تلفیقی آموزههای فلسفی و کلامی در کنار هم، کاربرد مبانی و آموزههای فلسفی در اثبات مسائل کلامی و کاربست مفهوم فلسفی در تبیین مفاهیم و آرای کلامی و حتی در برخی موارد پذیرش آموزههای فلسفی به جای باورهای کلامی، نشانههایی است که از فلسفهگرایی وی خبر میدهد؛ نیز مخالفت با برخی آموزههای فلسفی نشانه دلبستگی وی به مواضع کلامی است، ولی در مقابل مواجهه منفی محقق حلی با فلسفه و آموزههای فلسفی در موارد پرهیز از کاربرد ادبیات فلسفی و اهتمامنداشتن به اندیشههای فلسفی، پایبندی به معرفتشناسی کلامی و بیاعتنایی به جهانشناسی فلسفی و نقد برخی باورهای فلسفی نشان تعلق وی به سنت کلامی رایج امامیه و ایستایی در برابر فلسفه به شمار میرود.
خلاصه ماشینی:
در آثار ابن میثم بحرانی ارائه تلفیقی آموزههای فلسفی و کلامی در کنار هم، کاربرد مبانی و آموزههای فلسفی در اثبات مسائل کلامی و کاربست مفهوم فلسفی در تبیین مفاهیم و آرای کلامی و حتی در برخی موارد پذیرش آموزههای فلسفی به جای باورهای کلامی، نشانههایی است که از فلسفهگرایی وی خبر میدهد؛ نیز مخالفت با برخی آموزههای فلسفی نشانه دلبستگی وی به مواضع کلامی است، ولی در مقابل مواجهه منفی محقق حلی با فلسفه و آموزههای فلسفی در موارد پرهیز از کاربرد ادبیات فلسفی و اهتمامنداشتن به اندیشههای فلسفی، پایبندی به معرفتشناسی کلامی و بیاعتنایی به جهانشناسی فلسفی و نقد برخی باورهای فلسفی نشان تعلق وی به سنت کلامی رایج امامیه و ایستایی در برابر فلسفه به شمار میرود.
المسلک گویای آن است که محقق حلی به رغم حضور در عصری که آموزههای فلسفی با تلاش عالمان بزرگ امامیه، یعنی نصیرالدین طوسی و ابن میثم بحرانی در حله و بغداد بهتدریج وارد مباحث کلامی گشته است، در تداوم روش سنتی متکلمان امامی سدههای پیشین، با فلسفه و آموزههای آن مواجهه مثبتی نشان نداده است.
در حالی که ابن میثم بحرانی در قواعد المرام برهان امکان و وجوب را در کنار برهان حدوث مطرح میکند و در شرح نهج البلاغه بارها به تقریر برهان صدیقین میپردازد، محقق حلی در بحث اثبات صانع هم در المسلک فی اصول الدین و هم در الرسالة الماتعیة (اعتقادنامه محقق حلی)، تنها برهان کلامی حدوث را میآورد (همان: 39)، این در حالی است که برهان امکان حتی در برخی متنهای کلامی سده ششم امامیه نیز راه یافته است.