چکیده:
در درّة کارده، واقع در چند فرسنگی شمالغرب شهر طابران طوس، که بخشی از گذرگاه تاریخی طوس ـ کلات بوده است، بین روستای آل و پن منه (پنج منه) به فاصله پنجاه کیلومتری شهر طابران طوس، بر روی صخرهای در حاشیة درّه کتیبهای از ابوالفتح محمدخان شیبانی (مشهور به شیبکخان) به تاریخ بیست و دوم صفر ٩١٦ ﻫ .ق/٢ ژوئن١٥١٠م برجاست که متن آن اشاره به فتوحات شیبکخان، نیز دستور او مبنی بر بازسازی شهر طابران طوس، یا به قول وی «یادگار خانی»، در سال ٩١٥ ﻫ .ق /١٥٠٩ دارد.علیرغم اینکه مولف مهمان نامه بخارا نیز به شهر «یادگار خانی» و دستور شیبکخان دایر بر عمارت و بازسازی آن پرداخته است، هیچ یادی از این کتیبه نکرده است؛ هر چند این سکوت در سایر منابع تاریخی عصر صفوی نیز مشاهده میشود.در سالهای اخیر نمونة شبیه سازی شدة (مولاژ)ی این کتیبه، که در بین اهالی محل به «خانتاشی» مشهور است، ساخته شده و در موزة فردوسی به نمایش گذاشته شده است. بدین سبب در جستار حاضر ضمن معرفی، بازخوانی و بررسی مدعای مطرح شده از طرف شیبکخانازبک (آمر نقر و حجّاری کتیبه، نیز بازسازی بخشی از باروی شهر طابران طوس در محل دروازة مرو) به پیجویی این کتیبه در منابع تاریخی عصر صفوی، نیز علت سکوت منابع درخصوص آن پرداخته میشود.
خلاصه ماشینی:
کتیبة خانتاشی یکی از آثار تاریخی بسیار ارزشمند دشت طوس است که در حدود ٥٠ کیلومتری شهر طابران طوس، حد فاصل روستای آل و پنمنه (پنج منه) در حاشیة درة کارده و راه پیشین کلات واقع شده و به تاریخ ٢٧ اسفند ١٣٨٦ در فهرست آثار ملی ایران به شماره ٢٢٣٠٥ به ثبت رسیده است، گزارشی از حضور محمدخان شیبانی، مشهور به شیبکخان ـ شاه بیگ خان به سال ٩١٦ هـ .
به این ترتیب «غازیان عظام سری را که از غایت نخوت غیر خود سروری را قابل افسر نمیدانست از بدن جدا ساخته نزد پادشاه ظفر پناه برده و در پای سمند جهان پیمایش انداخته لوازم دعا و ثنا بجای آوردند» (خواندمیر، ١٣٨٠ ، ج ٤ : ٥١٣ – ٥٠٣) البته سرانجام عبرتآمیز محمدخان شیبانی به اینجا خاتمه نیافت بلکه «هر عضوی از اعضای او را بولایتی فرستادند سر او را پوست کنده پر کاه کرده بسلطان بایزید بن سلطان محمد غازی پادشاه روم فرستادند و استخوان کاسه سر را بطلا گرفته بقول مؤلف احسنالتواریخ قدح مثال در بزم حریفان باده نشاط در گوش بود و این بیت مناسب حال اوست: بیت کاسه سر شد قدح از گردش دوران مرا دارد این دیر خراب آباد سرگردان مرا» (اسکندربیک ترکمان، ١٣٨٧، ج ١ : ٣٨ ؛ همچنین بنگرید به: قزوینی، ١٣٧٨ : ١٢٨) جستجوی کتیبة خانتاشی در منابع تاریخی در بین منابع تاریخی همزمان با کتیبة خانتاشی، نزدیکترین مورد از نظر زمان تألیف، مهمان نامه بخارا اثر فضلاللهبن روزبهان خنجی است.