چکیده:
رویارویی غرب و شرق در تاریخ پیامدهای زیادی برای هر دو داشته است. شرقشناسی یا مطالعات مربوط به شرق یکی از نتایج این برخوردهاست که در آن غربیها به تحقیق در همه شئون زندگی، فرهنگ و تمدن شرقیها پرداختهاند. مطالعات اسلامی یکی از دستاوردهای شرقشناسی است که به مطالعه درباره فرهنگ و تمدن اسلامی اختصاص دارد. مطالعه منابع جغرافیایی در تمدن اسلامی یکی از حوزهها و زمینههای مطالعات اسلامی به شمار میرود که در آن آثار جغرافیایی از سوی پژوهشگران بازنگری، تصحیح و منتشر شدهاند. یاقوت حموی از جغرافیانگارانی است که آثار و شیوه نگارش وی بسیار مورد توجه شرق شناسان قرار گرفته و مطالعات زیادی را به خود اختصاص داده است. معجم البلدان، معجمالادبا، مراصدالاطلاع و اسماء الامکنه و البقاع و المشترک وضعا و المفترق صقعا از جمله آثار یاقوت حموی به شمار میروند. فرهنگنامه معجم البلدان که در آن به توصیف شهرها و مناطق قلمرو جهان اسلام به ترتیب حروف الفبا پرداخته شده است همچنین استفاده از منابعی که اکنون در دست نیستند توجه بسیاری را به خود معطوف ساخته است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی به مطالعات شرقشناسان درباره آثار یاقوت حموی اختصاص دارد که نشان میدهد بعد از تحقیق راسموسن (Rasmussen) (1814 م) و فران (Frahn) (1823 م) بر روی معجم البلدان، یاقوت حموی و آثار وی به تدریج مورد توجه قرار گرفت.
خلاصه ماشینی:
"این مطالعات نکات مثبتی هم برای تمدن اسلامی در پی داشته است از جمله آنها تلاش و تکاپوی مسلمانان برای مطالعه و پاسخ دادن به برخی از شبهات شرق شناسان که منجر به ایجاد آثار زیادی در زمینههای مختلف شرقشناسی در تمدن اسلامیشده است.
کتاب یاقوت همچنین معرف آن دوره از جغرافیای مسلمین است که پژوهندگان به تدوین فرهنگهای جغرافیایی میاندیشیدند، و این امری بود که بدون آثار وسیع و دامنهدار جغرافیایی، که تا آن زمان فراهم گردیده بود، و نیز بدون سنت جغرافیایی موجود در سوریه، هرگز امکانپذیر نمیگردید (تشنر، احمد، 1375: 43-42).
این کتاب شامل مطالب مربوط به ایران در کتاب «معجم البلدان» بهضمیمه «نزهه القلوب» حمدالله مستوفی و نویسندگان بعد است که به نام فرهنگ ایران در سال 1848 در پاریس ترجمه و چاپ شده است (لسترنج، 1390: 18) « مدنیکوف 8 » (1918-1855) از شاگردان «بارون فون روزن 9 » - از بزرگان زبان عربی - بود و جانشین او در کرسی زبان عربی دانشگاه پترزبورگ شد (العقیقی، 1964: 942-941) در سال 1890 مدنیکوف ضمن کنفرانسی که تاکنون چاپ نشده تحلیلی کلی از فرهنگنامه به عمل آورد و توضیح داد که یاقوت از منابع خویش چگونه استفاده میکرده و در کار انتقاد آن چه روشی داشته است (کراچکوفسکی، 1389: 262).
مطالعات شرق شناسان درباره المشترک وضعا و المفترق صقعا چاپ کتاب «المشترک وضعا و المفترق صقعا» در سال 1846 توسط ووستنفلد انجام شد (مناهج المستشرقین، 1985: 80) چاپ این اثر شامل مقدمه و تعلیقات در 63 صفحه و متن اصلی کتاب در 475 صفحه است."