چکیده:
مقاله حاضر به توصیف و تحلیل برخی از فرایندهای واجی پربسامد در زبان ترکی بیجار، بر اساس گونه زبانی روستای "اوچگنبد سلطان" می پردازد. بدین منظور، از چهار گویشور زبان ترکی بیجار و ضبط چهار ساعت مکالمه و طرح پرسشنامه از پیش تعیین شده بر مبنای مطالعه گویش ها استفاده شده است. همچنین یکی از نگارندگان به عنوان یک گویشور ترک زبان، از صحت اطلاعات کسب شده اطمینان حاصل کرده است. هماهنگی واکه ای در پسوند جمع /1?r_/ و /?arـ/ و در پسوند مصدرساز /maxـ/ و /mecـ/، همگونی بین همخوان و واکه، هماهنگی واکه ای به هنگام افزودن پسوند ماضی ساز، تبدیل همخوانهای بی واک به واکدار و درج واکه میان خوشه همخوانی پایانی در کلمات قرضی ترکی از مهمترین فرایندهایی است که در این مقاله، با ارائه شواهد کافی، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و قاعده مربوط به هر فرایند، عنوان می شود.
داده ها و قواعد ارائه شده، به منظور تایید و اثبات این مطلب به خدمت گرفته می شوند که فرایندهای واجی مذکور، در زبان ترکی بیجار وجود دارد و مشخصه های شرکت کننده در هر فرایند، به تنهایی و مستقل از سایر مشخصه ها، در فرایند های واجی شرکت می کنند.
خلاصه ماشینی:
همـاهنگی واکه ای در پسوند جمع /ـ/ و /ـ/ و در پسوند مصدرساز /ـ/ و /ــ/، همگـونی بـین همخـوان و واکه ، هماهنگی واکه ای به هنگام افزودن پسوند ماضی ساز، تبدیل همخوانهای بی واک به واکدار و درج واکه میان خوشۀ همخوانی پایانی در کلمات قرضی ترکی از مهمترین فرایندهایی است که در این مقاله ، با ارائۀ شواهد کـافی، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و قاعدۀ مربوط به هر فرایند، عنوان می شود.
به عنوان نمونه ، کنسـتویچ "Kenstowicz" (١٩٩٤، ص ٢٥)، لاس "Lass" (١٩٩٨،ص ١٤٥)، لاینز "Lyons" (١٩٦٢، ص ١٢٩)، کرنفیلت "Kornfilt" (١٩٨٧، ص ٦٢٩) هشت واکه بـرای زبان ترکی استانبولی و وزین پور (١٣٤٨، ص ٥) و مریمی (١٩٩٥، ص ٦٣) نـه واکـه بـرای زبـان ترکـی آذری بر می شمارند.
جدول واکه های ترکی بیجار (به تصویر صفحه رجوع شود) همانطوری که در جدول فوق نشان داده شده است ، واکه هـای ترکـی بیجـار در مقایسـه بـا ترکـی استانبولی، از لحاظ درجۀ افراشتگی متفاوت اند، بدین صورت که در ترکی بیجار، واکه ها دارای سه درجه افراشتگی است ، در حالیکه در ترکی استانبولی، واکه ها دو درجه افراشتگی دارند.
٤ـ نتیجه گیری با توجه به مجموعه داده های ارائه شده در این تحقیق و تحلیل آنها چنین برمی آیـد کـه قواعـدی مانند هماهنگی واکه ای و همگونی همخوان با واکه ، از فرایندهای پربسامد در زبان ترکی بیجار می باشد.