چکیده:
در مقاله حاضر سیر تطور گونه علمی زبان فارسی و رویه های اتخاذشده در واژهگزینی علمی در رشته های شیمی و مهندسی شیمی بررسی شده است . امکان واژهسازی گسترده، معیاریبودن، قیاسپذیری و دقت معنایی واژهها، ویژگیهای اصلی زبانهای توانمند برای ارائه علم شناخته شده است و با نظری به برآیند تلاشهایی که تاکنون در این زمینه انجام شـده اسـت ، میـزان کامیابی واژهسازان در پروراندن این ویژگیها برای متن های علمی فارسی ارزیابی شده است . بر اساس نمونه های بررسیشده، اشتقاق، ترکیب و تخصیص معنایی، روشهای اصلی واژهسازی در این حوزهها بودهاند و کاربرد سرواژهسازی و تلفیـق بسـیار محـدود بـوده اسـت . ایـن موضـوع معادلیابی را برای واژههایی که در زبانهای مبدا از راه سرواژهسازی ساخته شـدهانـد، دشـوار کرده است . کاربرد گستردة تخصیص معنایی مسئله سـاز دانسـته شـده اسـت . میـزان حصـول ویژگیهای زبان مناسب متن های علمی، از نظر ساختواژه در ایـن رشـته هـا، بـه طـور کیفـی سنجیده شده اسـت و ضـمن ارائـه شـواهدی بـرای تحقـق نسـبی برخـی از ایـن ویژگـیهـا پیشنهادهایی برای برنامه ریزی زبانی در این رشته ها، جهت نزدیکی به ویژگیهای مورد نظـر، ارائه شده است که از جمله آنها ایجاد پایگاه دادههای متمرکز برای واژهها و اصطلاحات علمی و وضع قراردادهایی در واژهگزینی علمی، علاوه بر قواعد ساخت واژه در زبان طبیعی فارسی، برای یکسانسازی و تدقیق واژگان علمی است .
This paper deals with the evolution of scientific register of Persian and the policies taken in developing terminology of chemistry and chemical engineering. Some of common morphological and vocabulary characteristics of the languages most widely used in scientific discourse are considered as the required characteristics of a well-equipped scientific register; These characteristics include high capacity of terminologization، corpus standardization، structural and elemental comparability of terms and precision. In order to evaluate the extent of realization of these characteristics، word-formation processes used in terminology of these fields are studied and it is concluded that derivation، compounding and meaning specification are commonly used word formation processes. Blending and acronym are rarely used and some deficiencies in scientific register are attributed to this issue. It is discussed that characteristics of a well-equipped language were partly realized in Persian scientific register and suggestions are given to enhance the aforementioned characteristics in Persian scientific terminology.
خلاصه ماشینی:
"میـزان حصـول ویژگیهای زبان مناسب متن های علمی، از نظر ساختواژه در ایـن رشـته هـا، بـه طـور کیفـی سنجیده شده اسـت و ضـمن ارائـۀ شـواهدی بـرای تحقـق نسـبی برخـی از ایـن ویژگـیهـا پیشنهادهایی برای برنامه ریزی زبانی در این رشته ها، جهت نزدیکی به ویژگیهای مورد نظـر، ارائه شده است که از جملۀ آنها ایجاد پایگاه دادههای متمرکز برای واژهها و اصطلاحات علمی و وضع قراردادهایی در واژهگزینی علمی، علاوه بر قواعد ساخت واژه در زبان طبیعی فارسی، برای یکسانسازی و تدقیق واژگان علمی است .
٣. روشهای واژهگزینی در رشته های شیمی و مهندسی شیمی در این بخش واژههای ساخته شده، به تفکیک روشی که برای ساخت آنها به کار رفته است ، مورد بررسی قرار میگیرند و در هریک از روشها، نکته هایی که دربارة شیوة واژهسازی با اهمیت بـه نظر میرسند، نوآوریها و بدعت های به کاررفته و همچنین امکانات و توانمنـدیهـای آن روش برای واژهسازی علمی و یا کاستیهای موجود، ارائه شده است .
هرچند که بیشک وجود امکانهای مختلف ساخت واژه برای این مفاهیم نشانۀ توانمندی زبان فارسی است و گاهی که واژة ساخته شده در یکی از قالب ها ناخوشآهنگ و نپذیرفتنی است ، وجود این امکانها مطلوب است ، اما کاربرد ساخت های گوناگون واژهسازی برای یک مفهوم واحد، گونۀ علمی زبان را از ویژگی قیاسپذیری دور میکند.
چنانچه بتوان چنین تمایزاتی را به صورت معیار درآورد، وجود ساخت های موازی برای واژهسازی در یک مفهوم، نه تنها باعث ناهماهنگی نمیشود، بلکه بر توانمندی گونۀ علمی زبان فارسی در تدقیق معنایی واژهها، که ویژگی اساسی زبان علم است ، میافزاید."