چکیده:
دهخدا یکی از تاثیرگذارترین شخصیت ها در تاریخ ادبیات این سرزمین است. این مقاله ضمن معرفی ویژگی های لغت نامه برخی از یادداشت های مرحوم دهخدا را درباره برخی از کلمه ها و ترکیب ها که در متن چاپی لغت نامه ذکر نشده است- بیان کرده، آنها را برحسب محتوا طبقه بندی می نماید. توجه به این یادداشت های شخصی، دقت نظر و احاطه دهخدا را- که نویسنده از او به صفت شمع افروخته...
خلاصه ماشینی:
معهذا اگر کسی با حوصله و با داشتن مختصر اطلاع و درک ادبی همین کتاب لغت نامه دهخدا را به دقت مطالعه کند، در خواهد یافت که دهخدا بسیاری از نکته های ناشناخته و مجهول زبان و ادبیات فارسی را روشن ساخته و حل کرده و عظمت و شوکت معارف ایران اسلامی را همواره مورد توجه قرار داده است.
این یادداشت ها را به چند دسته می توان طبقه بندی کرد الف - مواردی که کلمه یا عبارتی نامعلوم مانده و دهخدا تحقیق بیشتری لازم دیده و به همکاران و یاران خود و حتی به آیندگان توصیه کرده است با تتبع بیشتر و به دست آوردن شاهدهای متعدد، مطلب را کامل کنند.
دهخدا در مورد این معنی از ناظم الاطباء این توضیح را در پاورقی آورده اند: «واضح است که مؤلف آنندراج «چارطاق افکن» را کنایه از فراش که گستراننده فرش و افکننده چارطاق باشد دانسته، شعر نظامی را هم به همان معنی شاهد آورده.
عیال، صاحب آنندراج گوید عیال به معنی محتاج نیز مستعمل است و شعر ذیل را از خاقانی شاهد آورده است: ایا شهی که زمانه عیال شفقت توست به حال من نظری کن زدیدۂ اشفاق و ظاهرا معنی تحت تکفل و سربار و نانخور و جیره خوار و غیره می دهدنه مطلق محتاج رنج، مردمی را گویند که خصیه ایشان بزرگ و پرباد باشد و به عربی مفتوق خوانند (برهان قاطع).
(ناظم الاطباء) (برهان) اینجا دهخدا توضیح داده اند که این کلمه مصنوع است و از تصحیف خوانی ایجاد شده.