چکیده:
غزل مولانا در بلندایی است که نقل و نه بعد از آن، نظیری برایش یافت نمیشود. شعری ساختمندکه بر محور عمودی زبان قوام یافته و از طریق روایتگری و تمثیلگویی و پرورش استعاره به وحدت و انسجام رسیده است، اما استحکام غزل مولانا بر موسیقی استوار است، و اگرچه وحدت معنایی و موسیقایی دارد و مضمونهای تخیلی و رنگارنگ، ولی نوعی گسست در تار و پود زیرینش دیده میشود. مقاله میکوشد نشانههایی از پیوستها و گسستهای ساختاری در غزلهای او را بیابد.
Mowlana’s ghazal is at such heights that one cannot find anything like it neither before nor after his time. A structured poem, made rich in vertical arrangement, achieved unity and coherence through use of narration, allegory, and metaphor. However, the strength of Mowlana’s ghazal lies in music. Despite having unity of meaning and rhythm, imaginative colorful themes a kind of inconsistency is found underlying its texture. This article attempts to cast light on those instances.
خلاصه ماشینی:
آری رستاخیز و طوفانی که او در زبان و شعر پدید آورده است ، بازتاب و تفسیری از تجربه و سفرعارفانه به عالمی دیگر است که در درون غزل، نظم و شکل یافته است : ما را سفری فتاد بی ما آن جا دل ما گشاد بی ما از مه که زما نهان همی شد رخ بر رخ ما نهاد بی ما (دیوان، ٥٣) تجربه ای که او را مست و من مادی او را چنان به مـن مجـرد و ملکـوتی تبـدیل کرده است که پدیدهها، بی تضاد، بی رنگ و بو و بی ماهیت مادی برایش رخ می نمایند: دل از جهان رنگ و بو گشته گریزان سو به سو نعره زنان کان اصل کو جامه دران اندر وفا (دیوان، ١٠) چرا که به اعتقاد مولانا همه چیز در اصل خود یکی بوده است و باز به خاست گـاه اصلی که در آن ثنویتی نیست ، باز می گردد: جان من و جان تو بود یکی ز اتحاد این دو که هر دو یکی ست جز که همان یک مباد (دیوان، ٣٢٠) البته آن چه مولانا را در مواجهه با چنین مکاشفات و تجربه های درونی قـرار داده است ، معرفت ، ریاضت و عرفان عملی است و نباید آن را با احساسـات و خیـالات عـادی شاعرانه و یادآوری رویدادهای گسسته و خوابهای پریشان یکی دانست ؛ تجربـه ای کـه فاقد موقعیت زمانی و مکانی مشخص و توصیف پذیری است ، اما در عین سیالیت ، تنـوع و متکثر بودن، زبانی یگانه دارد و عارف بر آغاز و انجامش معرفتی یافتـه اسـت و تصـویر و ساختاری واحد از آن حالت را می تواند ترسیم کند.