چکیده:
در این نوشتار ساختار رمزگذاری امر مقدس در یسنه ها مورد بررسی قرار گرفته و مفاهیم هم ریشه آن در منابع ودایی بررسی شده است. آن گاه به چگونگی آرایش و سازماندهی گرانی گاه های معنایی نشانگر امر قدسی اشاره شده و نظامی پنج گانی پیشنهاد شده که از سویی با نیروهای تشکیل دهنده روان و روح انسان و از سوی دیگر با عناصر گیتیانه تشکیل دهنده گیتی پیوند برقرار می کنند و به این ترتیب گیتی و مینو و عالم اکبر و عالم اصغر را به هم متصل می سازند.
بر مبنای این پژوهش، دو لایه متفاوت از صورتبندی امر قدسی در یسنه قابل تشخیص است. در یک لایه، پنج نیروی گیتیانه و پنج عامل مینویی مشخص شده اند که با پنچ گاه شبان روز و پنج نیروی روانی انسان تناظر دارند. در لایه ای دیگر، این پیکربندی بر مبنای رمزگان نجومی و مفهوم هفت اختر و هفت فلک به هفت نیرو دگردیسی یافته و به این ترتیب کل نظام نشانه های منسوب به ایزدان را پیچیده ساخته است. این دستگاه دو لایه ای، مفهومی نو از انسان را تعیین می کند و سوژه «من» را بر جایگاهی نو در کائنات می نشانند. خلاصه سخن آن که رمزگذاری امر قدسی در یسنه، از نظام سی و سه خدایی کهن هند و ایرانی شروع شده و به دو سیستم موازی پنج و هفت نیرویی منتهی شده است، و این همه بستری برای بازتعریف مفهوم من در بافت دینی یکتاپرستانه فراهم آورده اند.
In this article first the structural code of the sacred affair in Yasna has been investigated and its counterpart concepts of the same root in the vedic sources have been studied. Then the arrangement and organization of these centers of meanings representing the sacred affair is pointed out، and finally a pentavalent system has been suggested which on the one hand is connected to the forces forming the human soul and spirit and on the other hand is related to the elements forming the material world and in this way it welds the material and the spiritual worlds and also the great and small world together.
خلاصه ماشینی:
آن گـاه بـه چگـونگيآرايـش و سازماندهيگرانيگاه هايمعناييِنشـانگرِامـرقدسـياشـاره شـده ونظـاميپـنج گـاني پيشنهادشده که ازسوييبانيروهايتشکيل دهندۀ روان وروح انسان وازسـويديگـر باعناصرگيتيانۀتشکيل دهندۀ گيتيپيوندبرقرارميکنندوبه اين ترتيب گيتيومينو وعالم اکبروعالم اصغررابه هم متصل ميسازند.
خلاصۀسخن آن که رمزگذاريامرقدسـيدريسـنه ، ازنظام سيوسه خداييکهن هندوايرانيشروع شده وبه دوسيسـتم مـوازيِپـنج و هفت نيروييمنتهيشده است ،واين همه بستريبرايبازتعريف مفهـوم مـن دربافـت دينيِيکتاپرستانه فراهم آورده اند.
اين همان شرايطياست که به پيدايش مفهوم فرشـته منتهـيمـيشـود،ازايـن روست که متن گاهان راباکميبحث وجدل ،ومتن هفت هات رابـيترديـدمـيتـوان نخستين متنيدانست که درآن بـه فرشـتگان اشـاره ومـدليازفرشـته شناسـيدرآن پيشنهادشده است .
ترتيب قرارگرفتن ِنيروهايمقدس دراين بخش (يسنه ،هات ١،بندهاي٣-١٠) راميتوان به اين ترتيب درجدول زيرمنظم کرد: زمان ايزداجتماعي سطح اجتماعي ايزدطبيعي پديدارطبيعي هاونگاه :بامداد ساوَنگهي ويس :روستا مهرورام پيمان –چراگاه رَپيثوين :صبح فْرادَت فشو زَنتوم :قبيله ارديبهشت و اشه /نظم -آتش آذر اُزيرين :ظهر فْرادَت وير دَخيوم :کشور اپام نپات وآبان باران -آب جاري (آناهيتا) َاويسروْثريم : فرادَت ويسپَم زَرتوشتوم : فروشيها، روان نياکان - عصر هوجياْيتي رهبران مغان بايرَيه هوشيتي، زورمنديوچيرگي َامَه ،بهرام ، جنگي اوَپرتات اُشَهين :شب ِبرِجْيَه ْنمانيَه :خانمان سروش ،رشن ، هوشياري،راستيو ارشتاد خرد ماه اندرماه :روز١-٥ُپرماه :روز١٠-١٥ ويشَپتَثَه :روز روزهايماه 27-21 گاهنباران مَيْديوزَرم وَپتيَشْهيم و مَيُدياريم و اوقات سال مَيْديوشَم َاياسريم هَمَسُپَتمَدم 1 .
يعنيهنگاميکه اين يسنه دارايپايانيمشخص بوده ودرآن بخـش پايـانيکـه تابه امروزباقيمانده ،تنهابه پنج گاه ِروزانه وايزدان نگهبان آن اشاره شده است .
اماروشـن اسـت که دردوران يکيبودن دين هندوايرانيهاسنت هايي محليوجودداشـته کـه هريـک ميکوشيده است روان انسان وهويت فرديرابراساس خوشه هاييپنج تـاييازمفـاهيم صورت بنديکندوهرکدام ازايشان اساطيرخودراپديدآورده وگروه هـاييمسـتقل از ايزدان مربوط به آن راپديدآورده است .
تنهادراين هات است که زمان بـه شـکليمسـتقل وهمچـون نيرويـي خودمختاروکنشگرستوده ميشود،وتنهادرهمين بخش هم به هشـت نيـرويروانـي سروده هايزرتشت اشاره شده است .