چکیده:
نشانه شناسی به مطالعه نظامهای نشانهای در زندگی اجتماعی میپردازد. نظریه های نشانهشناختی در زمینه تحلیل آثار هنری و تصویری نیز کارآمد است. نشانه شناسی در تحلیل متن بصری و سبک آثار هنری به گستره معناهای متن نزدیک می شود. آفرینش هنری، عینیت بخشیدن به زیباییست و در نگاه نگارگر ایرانی قلمرو زیبایی با عالم مثال قرین است. فضا در نگارگری ایرانی نمودیست از فضای ملکوتی و هنرمند در بیان آن از زبان واقعگرایانه استفاده نمی کند، بلکه زبان او، زبان نماد و نشانه است. مطالعه تطبیقی سه نگاره با عنوان مشترک «کشتن بهرام گور، اژدها را» از سه شاهنامه سلطان ابوسعید (مورخ 730هـ.ق)، شاهنامه مکتب شیراز (مورخ 771هـ.ق محفوظ در موزه توپقاپی سرای استانبول) و شاهنامهای مربوط به مکتب مشهد- قزوین (مورخ 988هـ.ق) از منظر نشانهشناسی و سبک هنری آن از اهداف نگارندگان در مقاله است. نویسندگان، در آغاز به بحث عالم خیال و تاثیر و بازتاب آن در این نگارهها می پردازند، سپس نشانههای نمادین، نمایهای و شمایلی را در دو نگاره بررسی و در خلال پژوهش، معنی هایی ضمنی اژدها و بنمایه اژدهاکشی را تحلیل کرده اند. هم چنین شخصیت بهرام در اسطوره و تاریخ تبیین شده است. این پژوهش تطبیقی و توصیفی - تحلیلیست. دستاوردهای پژوهش نشان می دهد گرچه نگارگر در تصویر کردن اصل شعر وفادار است، در عین حال تابع صرف متن نبوده است، بلکه با انتخاب فرازی از شعر و در آمیختن آن با خیال و ارزشهای عرفی و هنری در برهه تاریخی خود، روایت تصویری خلاقانه خود را از این مضمون ها ارائه میدهد.
Semiotics is concerned with the study of sign systems in social life. Semiotic theories are quite functional in the domain of analyzing artistic and pictorial works. In analysis of a visual text and style of works of art، semiotics approach shades of meanings of a text. Artistic creation objectifies beauty and in Persian painter’s view the realm of beauty is synonymous with the ideal world. Space in Persian painting is a manifestation of the divine space and the artist in expressing it does not use a realistic language since his language is a language of sign and symbol. The purpose of this article is the comparative study of three paintings with the common title of “Bahram Gur kills a dragon” in three Shahnamehs، Sultan Abu Saeid (dated 730 HG)، Shiraz School Shahnameh (dated 771 HG Kept at Top Kopi museum in Istanbul)، and Mashhad-Qazvin School Shahnameh (dated 988 HG) respectively using semiotic and stylistic approach. First theideal world and its influence and reflection on the illustrations are discussed، then symbolic signs، figures and profiles in them are studied and in between، implicit meanings of dragon and theme of dragon killing are analyzed. Also Bahram’s character in myth and history are dealt with. The nature of this research is comparative، descriptive، and analytic. The outcome of the study shows that although the painter in portraying the original poetry is faithful، meanwhile he has not been a mere follower of the text but with choosing a selected part of the poem، he mingles it with imagination and artistic traditional values of his own era and in this way he presents his own creative portrayal of these themes
خلاصه ماشینی:
یکی از این شاه پهلوانان بهرام گور است که در آثـار ادبـی، تـاریخی و حماسـی بـه سرگذشت و دلاوریهایش اشاره شده و آثاری گوناگون دربارۀ او نوشته شده است کـه از آن میان میتوان بـه مقالـه هـایی ماننـد: »آیـین اژدهاکشـی؛ بـازآفرینی مـداوم زمـان « (میرمحمدی، ١٣٨٨: ٨٣-٨٥)، »که آن اژدهـا زشـت پتیـاره بـود« (مشـتاق مهـر-آیـدنلو، ١٣٨٦: ١٤٣-١٦٨)، »اسطورۀ اژدهاکشی و طرح آن در شاهنامۀ فردوسی« (مـالمیر – حسـین پنـاهی، ١٣٩١: ١٤٧-١٧١) و »اسطورۀ اژدهاکشی در هند و ایران « (گرینباوم ، ١٣٧١: ٩٠-٩٤) و ...
اگرچه پژوهش های انجام شده در این حـوزه جالـب توجـه اسـت ، در ایـن جسـتار کوشش نویسندگان بر این است کـه بـه موضـوع پیونـد نشـانه شناسـی و اژدهاکشـی در نگاره های بهرام گور و بررسی تطبیقی هنری- ادبی این نگاره ها بپردازند.
امـا هنرمنـد ایرانـی حتـا منظـرۀ غیـر واقعـی پس زمینه را چون کوه هایی که اوهام وار از دل زمین برآمده اند (در نگارۀ شاهنامۀ دموت ) تا بوته های پراکنده و اسلیمیهای پیچان به دور اژدها کـه از سـر مهـر بیابـان را زینـت داده اند (در نگارۀ مکتب شیراز) و یا صخره های قطعه قطعـه بـا نمـایش عجیـب و غریـب سنگ ها که ممکن است نشان دهندۀ ارواح باشد (در نگارۀ مکتب قزوین - مشهد) همـه و همه در خدمت بازنمایی اعمال و پهلوانیهای بهـرام بتصـویر درآمـده اسـت و در آن هـا رؤیاهای آدمیست که صورتی مادی یافته است .
در واقع اژدها نگـه بـان گـنج هـای پنهان است و به این ترتیب ، برای دست یافتن بـه ایـن گـنج هـا، اژدهـا دشمنیسـت کـه میباید بر او پیروز شد» (شوالیه - گربران ،١ ١٣٨٤: ١٢٣/١).