چکیده:
استقرای بدبینانه استدلالی است که آنتیرئالیستها درصددند تا از طریق آن رئالیسم علمی را، که موفقیت شگفتانگیز نظریههای علمی امروزی را نشانهای از صدق (تقریبی) آنها قلمداد میکند، با تکیه بر تاریخ علم به چالش بکشند. این استدلال با مقالۀ لری لاودن با عنوان «ردی بر رئالیسم همگرا» (1981) به طور جدی وارد گفتمان و مناقشه میان رئالیسم و آنتیرئالیسم علمی شده است. رئالیستهای علمی، که با این اتفاق مواضع خویش را در خطر و تهدید جدی و مهلک دیدهاند، تا به امروز تلاشها، واکنشها و استراتژیهای متعدد و گوناگونی را در راستای مقابله با این استدلال و دفاع از رئالیسم صورت دادهاند. در این مقاله، بعد از معرفی استقرای بدبینانه، واکنشها و استراتژیهای رئالیستی به دو گروه متقدم و جدید تقسیم و سپس به طرح، بسط و بررسی موارد مهم از استراتژیهای گروه دوم پرداخته میشود. در پایان، بعد از طرح و بحث مسائل و مشکلات استقرای بدبینانه از منظر این استراتژیها، به عیب و غفلت مهم (دیگر) این استدلال از منظر خویش نیز پرداخته میشود.
خلاصه ماشینی:
لاودن این است که در چنین فضایی چگونه میتوان، در حالی که به دنبال قضاوت معقول در خصوص صدق نظریهها هستیم، از موفقیت به عنوان یک معیار قابل اعتماد سخن به میان آورد؟ لذا جز این چارهای نیست که نتیجه بگیریم که برخلاف تصور رئالیستها، موفقیتِ بهترین نظریههای علمی امروزی ما، حتی در حد بهتآور و خیرهکننده، کوچکترین دلیلی برای صدق تقریبی آنها و اینکه جهان (طبیعت) در ساختار عمیق خود حقیقتاً بدانگونه است که این نظریهها توصیف میکنند فراهم نمیسازد (لاودن، 1984، ص157 و 1981، ص35).
از این رو در واکنشهای اخیر رئالیستی به PMI این چهره و صورتبندی نیز بهجد مورد توجه قرار گرفته و تلاش شده است که با ارائۀ تحلیلهای گوناگون نشان داده شود که فرا استقرای بدبینانه، خواه در صورتبندی قیاسی (که به نحو قیاسی به دنبال استنتاج عدم وجود پیوند ادعایی رئالیستها میان موفقیت و صدق تقریبی است) 2 و خواه در صورتبندی استقراییاش (که میگوید چون اغلب نظریههای علمی جا افتادۀ گذشته بعدها کاذب از آب درآمدهاند؛ پس در مورد نظریههای جا افتاده و رایج کنونی علم نیز سرنوشتی جز این انتظار نمیرود)، در واقع یک استدلال منطقاً معیوب و حتی سَفسَطی است.
ادعای تاریخی لاودن، حتی به فرض صحت، به هیچ وجه مؤید مدعای وی مبنی بر غیرقابل اعتماد بودن موفقیت به عنوان معیار صدق نمیباشد؛ زیرا اگر در میان کل نظریهها (مجموع نظریههای صادق و کاذب) نظریههای صادق نسبتاً نادر باشند، آنگاه حتی اگر موفقیت یک آزمون و محک قابل اعتمادی برای صدق باشد، انتظار طبیعی جز این نخواهد بود که تعداد مثبتهای اشارۀ لوئیس به همان عبارت و گفتۀ لاودن است که ما پیشتر نقل کردهایم: «من به جرأت میگویم که در ازای هر نظریه بسیار موفق در گذشتۀ علم...