چکیده:
چکیده چگونگی کنش پادشاهان صفوی با طبقۀ کشاورز و روستایی، یا به عبارت دیگر میزان رعیت مداری این حاکمان، از موضوعاتی است که ابعاد آن چندان شناخته شده نیست. چنین کنشی در این مقاله از دو منظر مورد مطالعه قرار میگیرد : یکی از منظر وضع دادرسی و رفع ستم از رعایا و دیگر از دیدگاه توجه به وضعیت زیستی آنان (و بهطور مشخصتر کم و کیف بخششها، کاهش و تخفیف های مالیاتی و بیگاریها). بر این اساس، این پرسش بنیادی در اینجا مطرح است که کنش وکارکرد پادشاهان صفوی در این موارد با طبقۀ کشاورزان چگونه بود و چه تاثیری بر زندگی آنان داشته است؟ در این رابطه باید گفت که در دورۀ صفویان، در مجموع مالیاتها و بیگاریها بر دوش رعایا سنگینی میکردند. لذا کاهش و بخششهای مالیاتی و نیز دادرسیهایی که در هر دورهای توسط پادشاهان صفوی کما بیش صورت میگرفت، میتوانست تا اندازهای از این فشارها بکاهد. برای بررسی موضوعات یادشده، نخست چگونگی کنش شهریاران صفوی با طبقۀ کشاورز، در سه دورۀ متفاوت (متقدم، میانی و پایانی) مورد مطالعه قرار میگیرد تا تصویر روشنتری از آن بدست دهد. سپس در پایان نیز با ارزیابی این دادههای تاریخی، یک تحلیل کلی از نتایج و تاثیرات چنین کنشی بر وضع این طبقه ارائه خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
بـر ایـن اسـاس ، پرسـش بنیـادی کـه در اینجـا مطـرح اسـت ، ایـن اسـت : کـنش و کارکرد پادشاهان صفوی در این موارد با طبقۀ کشاورزان چگونـه بـوده و چه تأثیری بر زندگی آن ها داشته است ؟ در ایـن بـاره بایـد گفـت کـه در دورة صفویان ، درمجموع مالیات ها و بیگاریهـا بـر دوش رعایـا سـنگینی میکردند؛ بنابراین کاهش و بخشش های مالیاتی و نیز دادرسـیهـایی کـه پادشاهان صفوی در هر دوره ای کمابیش انجام میدادند، مـیتوانسـت تـا اندازه ای از این فشارها بکاهد.
چنان که از منابع گوناگون این دوره برمی آید، نظام مالیاتی ، تحمـیلات و بیگـاری هـا بـر دوش رعایا سنگینی می کرد؛ بنابراین ، حاکمان صفوی بـه علـل و مناسـبت هـای گونـاگونی می کوشیدند تا با بخشش ها، تخفیف یا کاهش مالیات ها، و تحمیلات و بیگاری های رایج تا اندازه ای از بار و فشارها بر رعایا بکاهند.
بخشش های مالیاتی گذشته از کوشش هایی که برای اجرای عدالت می شد، بخشی از چگونگی کنش پادشـاهان صفوی را بـا کشـاورزان و روسـتاییان ، بایـد در میـزان عنایـت آنـان بـه اوضـاع اقتصـادی و اجتماعی این طبقه جست وجو کرد.
اما در دورة جانشینان وی ، به ویژه در دوره های شاه تهماسب و شـاه عبـاس یکـم ، کـنش حاکمان صفوی با رعایا- به لحاظ عنایت به وضعیت اقتصـادی و بخشـش هـای مالیـاتی ، نیـز میزان دادرسی ها- بهتر بوده است و این حاکمان عنایت بیشتری بـه روسـتاییان و کشـاورزان داشته اند.