چکیده:
پذیرش و اثبات اصالت وجود، مستلزم پذیرش مجعولیت وجود است. به همین جهت، اصالت وجود با مجعولیت آن در تلازم است؛ هرچند این دو مسئله تفاوتهایی دارند. مطابق مبانی حکمت متعالیه، ملاک مجعولیت وجود بر پایۀ رابط بودن آن تعیین میشود. رابط بودن وجود به معنای «وابستگی صرف به غیر» است. آنچه به علت خود تعلق محض دارد، مجعول واقعی آن نیز به شمار میرود. در مکتب صدرایی، وجود رابط به این معنا جایگاه متفاوتی با وجود رابط در قضایا دارد. اما در اندیشۀ کانت، به رابط بودن وجود در قضیۀ حملیۀ حصر توجه شده است. وی به قصد نقادی برهان وجودی آنسلم، بر این باور است که وجود در قضیه، هیچ افزایشی در مفهوم موضوع ایجاد نمیکند؛ بلکه تنها نقش رابط را دارد. ملاک محمولیت در قضیه، فزون بخشی است که در وجود رابط دیده نمیشود. این وجود رابط که به کلام صدرالمتألهین شباهت دارد، غیر از آن چیزی است که ملاک مجعولیت در حکمت متعالیه تحقیق شده است. ملاصدرا به نوع دیگری از وجود رابط پرده بر میدارد که از تحلیل اصل علیت به دستآورده است و بر اساس آن تمام ممکنها را عین ربط به ذات حق میداند. ایشان در حوزۀ قضایا، علاوه بر قضیۀ مرکبه، هلیۀ بسیطه را نیز میپذیرد که محمول آن وجود است. کانت این دسته از قضایا را بی معنا میداند و گزارۀ «خدا وجود دارد» را ترکیبی و تحلیلی نمیشناسد، اما ملاصدرا آن را مفاد ثبوت الشیء قرار میدهد به گونهای که اگر افزایشی در موضوع ایجاد نمیکند، به دلیل ماهیت نداشتن ذات حق و اصیل بودن وجود است.
خلاصه ماشینی:
کانت این دسته از قضایا را بی معنا میداند و گزارة «خدا وجود دارد» را ترکیبی و تحلیلی نمیشناسد، اما ملاصدرا آن را مفاد ثبوت الشیء قرار میدهد بـه گونـه ای کـه اگر افزایشی در موضوع ایجاد نمیکند، به دلیل ماهیت نداشتن ذات حق و اصیل بـودن وجود است .
تحلیل معنای جعل و نفی مجعولیت ماهیت جاعل و مجعول باید بالذات باشند تا محذور تسلسل پدید نیایـد، همچنـین جاعـل بالـذات بایـد غنـی محض ، و مجعول بالذات فقیر محض باشد؛ زیرا اگر جاعل بالـذات غنـی محـض نباشـد، درذات آن غنـا نخواهد بود و در نتیجه به غنی محتاج میشود؛ و اگر مجعول بالذات فقر محض نباشد، به لحاظ ذات خود بی نیاز از جاعل خواهد بود (جوادی آملی، ١٣٧٥: ٤٣٦) و این خلاف فرض است .
ایشان میان وجود رابط به معنای نخست و وجود محمولی اختلاف نوعی قایل است (ملاصدرا، ١٩٨١: ٧٩)؛ زیرا تعلقی بودن را عین ذات وجود رابط میداند کـه از آن غیـر قابل انسلاخ است (همان :٨٢)، در حالی که وجود محمولی دارای اسـتقلال مفهـومی اسـت و بـه همـین جهت میتواند در یک قضیه حملیه محمول واقع شود.