چکیده:
فرهنگ هر ملتی از عناصر گوناگونی فراهم میآید، یکی از مهمترین ارکان سازندة فرهنگ، شعر و ادب است که از اساطیر، مذهب، حوادث اجتماعی و تاریخی هر ملت سرچشمه میگیرد و یکی از منابع شناخت تاریخ تمدن ملل در قرون مختلف میباشد. آشنایی دقیق و انتقادی با تحول و تطور شعر در طول تاریخ، گامی مؤثر در شناخت سرگذشت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هر جامعهای است. با آشنایی با تاریخ ادب و شعر میتوان دریافت که آیا جامعه در حال پیشرفت و اعتلاست، یا در حال سکون است و یا اینکه سیر قهقرایی دارد. شعر فارسی در طول تاریخ هزار و دویستسالة خود، دچار تحولات و دگرگونیهای مختلفی شده که عوامل بسیاری در این تطورها مؤثر بودهاند. آنچه در این مقاله مطرح است، جستجوی بررسی میزان توفیق شاعرانی است که از سبک هندی روی برتافته، به تتبع در آثار قدما پرداختهاند و اینکه تا چه اندازهای توانستهاند از نفوذ سبک هندی خارج شوند، چه از نظر ترکیبات واژگانی و چه از لحاظ مضمون و محتوای شعر. با بررسی و مقایسة ویژگیهای شعر شاعران خراسانی و بازگشت میتوان گفت که تقلید، هرچند استادانه هم انجام بگیرد، باز هم ارزش اثر اصلی و ابتکاری را ندارد و در طول تاریخ، هیچ گاه مقلدان یک هنرمند به اندازة خود او ارزش پیدا نکردهاند و آثار آنان مورد توجه قرار نگرفته است. اصولا تقلید از حالت سکون و ایستایی شخص و جامعة مقلد حکایت میکند. قصد داریم تا با ذکر نمونهها و دادههای آماری دقیق، به میزان موفقیت یا شکست نسبی این تقلیدهای شاعرانه دست یابیم.
خلاصه ماشینی:
"شاعران سبک خراسانی به واسطۀ موقعیت زبـانی خـود درک بهتـری نسـبت بـه انـواع یـاء داشتند، با این حال ، شاعران دورة بازگشت در استفاده از این ویژگـی بـه نسـبت یـای مجهـول موفق تر عمل کرده اند و اشتباهات ایشان بسیار کمتر است که در ادامه نمونه هایی ذکر میگردد: «تــو ای تــرک دلبــر نــدانم کجــایی که هر کـت بخوانـد، سـوی او گرایـی از آن همــــه عاشــــقانی، ولــــیکن چنــان مــینمایــد کــه تنهــا مرایــی بـــود صـــبر و آرام ، بیگانـــه از مـــن کــه تــو آشــنای همــه کــس چرایــی کسـی کـاو بـود آشـنای همـه کــس ، بریـــــدن ازو بهتـــــر از آشـــــنایی بـــر مـــن فزونتـــر ز ســـالی نمایـــد گــرم ســاعتی از تــو باشــد جــدایی اگــر ســالی از پــیش تــو دور مــانم ، مــرا روزی ای بــت نپرســی کجــایی پـــدر پارســـایی همـــی داد یـــادم نکــردم بــه ســوی هــوی رهنمــایی هـر آن چـم پـدر گفـت ، از یـاد بـردم گزیــدم هــوای تــو بــر پارســایی...
جدول ١) میزان استفادة شاعران دورة بازگشت از ردیف در قصیده نام شاعر تعداد قصاید قصاید مردف درصد قصاید مردف آذر 28 14 50 سروش 369 118 31/9 صبا 205 46 22/4 قاآنی 330 90 27/8 وصال 245 103 42 مجموع 1177 331 میانگین ٢٨/١ نمودار ١) قصاید مردف شاعران دورة بازگشت جدول ٢) میزان بهره گیری پنج قصیده سرای خراسانی از ردیف نام شاعر تعداد قصاید قصاید مردف درصد قصاید مردف انوری 207 77 37/1 خاقانی 132 89 67/4 فرخی 216 12 5/5 منوچهری 79 24 30/3 ناصرخسرو 278 75 26/9 مجموع 912 277 میانگین ٣٠/٣ نمودار ٢) قصاید مردف شاعران سبک خراسانی چنان که ملاحظه میشود، ٢٨/١ درصد قصـاید شـاعران دورة بازگشـت ردیـف دارد و ٣٠/٣ درصد از شعر شاعران سبک خراسانی نیز مردف است که این میزان ، شباهت بالایی را در تقلیـد شاعران بازگشت از بزرگان سبک خراسانی نشان میدهد."