چکیده:
مهریه یکی از آثار ویژه عقد نکاح و دارای مباحث مفصل است. درباره ماهیت و احکام مهریه بین فقها و حقوقدانان اختلافنظرهای زیادی وجود دارد. مهریه یا صداق، مالی است که زن بر اثر ازدواج مالک آن میگردد و مرد ملزم به پرداخت آن به زن میشود. قانون مدنی ایران مواد 1078 تا 1101 را به احکام مهریه اختصاص داده است. قانون در موارد مزبور چند مطلب را به صراحت بیان نکرده است، از جمله اینکه آیا تنها زوج مدیون به پرداخت مهریه است یا هر کس دیگر نیز میتواند مهریه را پرداخت کند؟ آیا مهریه تنها باید از مال زوج باشد؟ اگر زوج مال دیگری را مهریه قرار دهد، چه وضعیتی پیش میآید؟ قائل بودن به این که مهر یک قرارداد تبعی ولی مستقل از عقد نکاح است و جزء عقود معاوضی قرار میگیرد، میتواند قسمت عمده احکام مربوط به پرسشهای فوق در حالات مختلف را پاسخ گوید. ضمن این که نباید از نظر دور داشت به جهت تابعیت مهر از نکاح برخی احکام معاوضات شامل قرارداد مهر نمیشود و در این موارد مهر نیز به تبع عقد اصلی دارای آثار خاص خود است.
خلاصه ماشینی:
قانون در موارد مزبور چند مطلب را به صراحت بیان نکرده است، از جمله اینکه آیا تنها زوج مدیون به پرداخت مهریه است یا هر کس دیگر نیز میتواند مهریه را پرداخت کند؟ آیا مهریه تنها باید از مال زوج باشد؟ اگر زوج مال دیگری را مهریه قرار دهد، چه وضعیتی پیش میآید؟ قائل بودن به این که مهر یک قرارداد تبعی ولی مستقل از عقد نکاح است و جزء عقود معاوضی قرار میگیرد، میتواند قسمت عمده احکام مربوط به پرسشهای فوق در حالات مختلف را پاسخ گوید.
بدين ترتيب كه ابتدا ماهيت حقوقي مهر و همچنين به طور مختصر تحليل حقوقي عقد نكاح از نظر معاوضي يا غير معاوضي بودن بررسي میشود، سپس مفهوم و احكام مهر قرار دادن مال غير بررسی میگردد و حالات مختلفي كه ممكن است محقق شود، ضمن تحليل حقوقي هر كدام از اين حالات مورد مداقه قرار ميگیرد.
حال اگر در خصوص مهر نيز مال موضوع مهر مستحق للغير درآيد، با توجه به ماهيت حقوقي آن و احكام حاكم بر اين قرارداد، بايد گفت عقد مهر باطل و در صورت وقوع نزديكي، مرد ضامن است و زوجه مستحق مهرالمثل است.
اما آنچه بعضي فقها از جمله صاحب جواهر به صورت مختصر به آن پرداختهاند، اين مطلب است كه در صورت اجازه مالك و قائل شدن به اين نظر كه با اجازه مالك، مهر صحيح است، در اين حين چه عمل حقوقي انجام ميگيرد؟ و ماهيت آن چيست؟ آيا آثارش شبيه معاملات فضولي است؟ آيا ملك مستقيماً از دارايي غير مهر قرار داده ميشود؟ اثر رضايت زوج چيست؟ در اين خصوص تحليلهايي در فقه ارائه شده است.