چکیده:
صدور حکم عزل معاویه از استانداری شام، یکی از عمده ترین اقدامات امام علی در عرصه اصلاحات سیاسی بود که پیامدهای ناخواسته ای را به همراه آورد. معاویه که شام را اقطاع و تیول خود می دانست، نه تنها به رأی امام تمکین نکرد،که از بیعت با آن حضرت نیز خودداری ورزید. تمرد او در برابر خلیفه مسلمین، روابط میان شام و عراق را تیره کرد. در چنین شرایطی، معاویه با اتخاذ کدام راهبرد توانست در برابر امام مقاومت کند و ورق را به سود خود برگرداند ؟ یافته های این پژوهش – که مبتنی بر روش توصیفی تحلیلی است – نشان می دهد که او به توصیه مشاوران خود، عمرو بن عاص را که یکی از داهیان عرب بود به خدمت گرفت تا از کاردانی و موقع شناسی او به سود خود بهره برداری کند. پیمان راهبردی که میان آنها در بیت المقدس منعقد شد،حاکی از یک معامله سیاسی بود که طی آن عمرو بن عاص با دریافت وعده استانداری مصر، متعهد شد تا معاویه را در رسیدن به اهداف مورد نظر، در رویارویی با امام علی، یاری رساند. عملیاتی شدن این پیمان، نشان داد که برای نخستین بار در تاریخ اسلام،خدعه و نیرنگ به مثابه ابزاری برای رسیدن به قدرت و حکومت مورد بهره برداری قرار گرفت و بعدها توالی فاسدی را به همراه آورد و خلافت اسلامی را تا مرتبه سلطنت فرو کاست و منش و روش اکاسره و قیاصره را در قالبی نوین بازتولید کرد.
خلاصه ماشینی:
در چنین شرایطی، معاویه با اتخاذ کدام راهبرد توانست در برابر امام مقاومـت کند و ورق را به سود خود برگرداند؟ یافته های این پژوهش که مبتنـی بـر روش توصـیفی تحلیلـی اسـت ، نشـان می دهد که او به توصیۀ مشـاوران خـود، عمـرو بـن عـاص را کـه یکـی از داهیان عرب بود به خدمت گرفت تا از کاردانی و موقع شناسی او به سـود دانشیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد (نویسنده مسئول )؛ nazemian@um.
مؤید این مدعا آن است که چون جریر بن عبدالله بجلـی از سـوی امـام علی مأموریت یافت تا در دمشق ، معاویه را به اطاعت و تسلیم فراخواند، بـرای مـدتی سـفیر امام را در بلاتکلیفی رها کرد و سپس به توصیۀ مشاوران خود، عمرو بن عاص را به خدمت گرفت تا به کمک تدابیر داهیانۀ او که چیزی جز عدول از شیوه های شرعی و اخلاقی نبود، امام را به دخالت در قتل عثمان متهم کند و خود را خونخواه خلیفه مقتـول جلـوه دهـد و از این طریق حاکمیت امام را به چالش بکشد.
میـان مـا عهـد و پیمـان خدایی است که یکدیگر را یاری دهیم و خیرخواهی کنیم و نسبت به یکـدیگر بـا خلوص رفتار کنیم و در راه خدا و اسلام چنین باشیم ؛ و نباید هیچ کدام دیگری را در هیچ مورد خوار و زبون سازد و یاری ندهد و نباید هـیچ یـک نهـانی و پوشـیده کس دیگری را مـورد اعتمـاد خـویش قـرار دهـد و نبایـد خویشـان و بسـتگان تـا هنگامی که زنده ایم مانع از اجرای مفاد این عهدنامه میان مـا شـوند؛ و چـون مصـر گشوده شود عمرو بن عاص بر همۀ سرزمین مصر امیر خواهد بود، همچون امارتی کـه امیرالمـؤمنین بـه او داده بـود.