چکیده:
از جمله مباحث مهم علم کلام اسلامی، صفات خبریه است که مذاهب مختلف اسلامی، دیدگاههای معتنابهی درباره آن اتخاذ کردهاند. در این میان، برخی متهم به تشبیه، عدهای متهم به تجسیم و برخی دیگر هم متهم به تعطیل شدهاند. حتی فرقهای مانند وهابیها پا را از این هم فراتر گذاشتهاند و مخالفان خویش در باب صفات خبری را تکفیر کردهاند. گاهی معدودی از فرق اسلامی، شیعه را متهم به تشبیه و تجسیم کردهاند، اما در طول تاریخ، علمای شیعه این تهمتهای واهی را رد کردهاند و گفتهاند موضع شیعه در قبال صفات خبری، همان موضع اهل بیت پیامبر اکرم، یعنی تنزیه، است. زیرا در روایات واردشده از امامان معصوم (ع)، درباره صفات خبری به سه نظریه مهم، یعنی اثبات به تشبیه، نفی صفات و اثبات بدون تشبیه اشاره شده است که نظریه اخیر، همان دیدگاه تنزیهی شیعه است. در تحقیق پیش رو، کوشیدهایم با تقسیمبندی منظمی، انظار مختلف در باب صفات خبری و ادله مطرحشده در این زمینه را به صورت تطبیقی و با تکیه بر رؤیت الاهی ذکر کنیم و به تنها حالت رؤیت الاهی، که همان رؤیت قلبی است، اشاره کنیم. کلیدواژهها: صفات خبری، تشبیه، تجسیم، رؤیت قلبی خدا، نقد وهابیت، تأویل.
خلاصه ماشینی:
گاهی معدودی از فرق اسلامی، شیعه را متهم به تشبیه و تجسیم کردهاند، اما در طول تاریخ، علمای شیعه این تهمتهای واهی را رد کردهاند و گفتهاند موضع شیعه در قبال صفات خبری، همان موضع اهل بیت پیامبر اکرم، یعنی تنزیه، است.
ابنتیمیه نیز میگوید: «آنچه در کتاب و سنت ثابت شد و سلف از امت بر آن اجماع کردهاند حق است و اگر لازمه آن نسبت جسمیت به خداوند باشد اشکالی ندارد، زیرا لازمه حق، حق است» (رضوانی، 1384: 1/208).
اعتقاد سلفیه در صفات خبری، تشبیه، تجسیم و نقد آن ابنتیمیه همچون علمای حنابله و اصحاب حدیث پیش از خود درباره صفات خبری میگوید: «محال است خداوند پیامبرش را برای هدایت بفرستد اما سخن روشنی درباره صفات بیان نکند تا احتیاج به تأویل دیگران داشته باشد» (ابنتیمیه، 1426: 31-32؛ عثمان بن علی حسن، 1415: 2/511).
از مجموع سخنان ابنتیمیه میتوان اینگونه برداشت کرد که سلف معتقد است رسول خدا به آنان آموخته که حقیقتا معتقد باشند خدا دو دست دارد (و یکی کافی نیست)، دو پا دارد، وجه و صورت دارد، نفس دارد، دو گوش دارد، دو چشم دارد (اما هیچ وقت نمیخوابد)، خوشحال و ناراحت میشود، غضب میکند، میخندد (قهقهه میزند)، راه میرود، حرف میزند و حرفزدنش هم همراه با صوت و لحن و حروف است، قلب انسان میان دو انگشت خدا قرار دارد، در قیامت اشتهای جهنم زیاد است و خداوند برای اینکه جهنم سیر شود پایش را در جهنم میگذارد و به جهنم میگوید آیا سیر شدی که جهنم جواب مثبت میدهد.