چکیده:
شعر «طرح » در فارسی و «توقیعه» در عربی یکی از گونههای شعر امروز ایران و عرب است که با معنایی ژرف در قالب کلماتی اندک بیان شده است. قالب شعرهای کلاسیک کوتاه فارسی و عربی جای خود را در شعر مدرن به «طرح» و «توقیعه» داده است و از اوایل دهه هفتاد قرن بیستم شاعران فارسی و عربی به آن رسمیت بخشیدند. تاریخ شعر کوتاه فارسی به شعر کوتاه قدیم و سپس به خسروانی ها و تاریخ شعر کوتاه عربی به توقیعات دوره عباسی باز می گردد. مهمترین علل و اسباب پیدایش و انتشار این گونه شعری عبارت است از: دگرگونی در جهان بینی، سرعت و شتاب، دگرگونی در ذوق و احساس جمعی، مشغله زیاد و وقت اندک، سنّت شکنی و اثرپذیری از خارج. این گونه شعری در فارسی با شعرهای کوتاه نیما آغاز شد و به وسیله شاعرانی چون بیژن جلالی، ضیاء الدین خالقی، محمّد زهری، منصور اوجی و سیروس نوذری به اوج رسید و در عربی از آثار امین الریحانی و جبران خلیل جبران آغاز شد و به وسیله شاعرانی چون عزالدین المناصره، احمد مطر، مظفّر نوّاب، ابراهیم نصرالله، به اوج رسید.
خلاصه ماشینی:
این گونه شعری در فارسی با شعرهای کوتاه نیما آغاز شد و به وسیله شاعرانی چون بیژن جلالی، ضیاء الدین خالقی، محمد زهری، منصور اوجی و سیروس نوذری به اوج رسید و در عربی از آثار امین الریحانی و جبران خلیل جبران آغاز شد و به وسیله شاعرانی چون عزالدین المناصره، أحمد مطر، مظفر نواب، إبراهیم نصرالله، به اوج رسید.
در این پژوهش ویژگی های «طرح» و «توقیعه» از جمله زبان، وزن و قافیه، ایجاز؛ طنز، هنجارگریزی معنایی، جذابیت موضوع، مورد بررسی قرار گرفته و ثابت شده است هر چند این گونه شعری متأثر از گونه های خارجی است؛ ولی هرگز تقلید و نمونه برداری از آن اشعار نبوده؛ بلکه ریشه در شعر کهن ادبیات فارسی و عربی دارد.
اما تعریف این گونة شعری همان طور که اشاره شد، کاری بسیار دشوار است؛ زیرا هنوز این گونة شعر در ادبیات فارسی و عربی به مرحلة پختگی خود نرسیده است و ممکن است مقدمه ای برای پیدایش گونه ای جدید از شعر امروز باشد، همان گونه که در شعر امروز پرتغال، شعر تک هجائی (منوسیلاب) یافت می شود که کوتاه ترین فرم شعری در جهان - در تمام زبان ها و زمان ها- و فشردهترین ترکیب اندیشه های بیان به شمار می رود و تنها از دو هجا شکل گرفته است: صلح اینک Jen برکت ben (نوذری، 1388 : 289) «… اما راست آن است که بیان لحظهای شاعرانه نمیتواند وابسته به اندازة مشخص باشد و شعر ارتباطی به کوتاهی و بلندی ندارد.