چکیده:
بخش قابل توجهی از گزاره های موجود در ابواب مختلف فقه شیعی مبین وظیفه عملی مکلفان نسبت به مخالفان مذهبی است. مقصود از مخالفان مذهبی در معنای عام آن تمام افرادی اند که از نظر عقیدتی، اعتقادی جز باور شیعه اثناعشری دارند. در این میان اهل سنت به عنوان گروه عمده ای از مخالفان مذهبی امامیه در لسان فقهای شیعی به طور خاص مخالف نام گرفته اند. یکی از مهم ترین، بحث انگیزترین و در عین حال پرکاربردترین گزاره های فقهی مربوط به مخالفان در باب عبادات، مسئله شرکت در نماز جماعت و اقتدا به ایشان است. تمام فقهای امامیه حکم اولیه شرکت در جماعت مخالفان و اقتدا به آنان را منع و عدم جواز دانسته اند. اما در مقام بیان حکم ثانویه میان ایشان اتفاق نظر نیست. برخی فقط قائل به جواز شرکت در جماعت مخالفان و همراهی با آنان در صورت تحقق شرایط خاص اند. در حالیکه برخی دیگر مثل امام خمینی و شاگردان مکتب فقهی ایشان افزون بر جواز شرکت، اقتدا به مخالفان را هم جایز دانسته اند. در این مقاله ضمن بازخوانی اقوال و آرای فقهی درباره این مسئله، به بررسی ادله فقها در حکم اولیه و ثانویه پرداخته شده، دیدگاه و نظریه مختار درباره کیفیت حضور در جماعت مخالفان در شرایط خاص، با رویکرد ویژه به دیدگاه امام خمینی بیان شده است.
خلاصه ماشینی:
۲. حکم ثانویه : جواز شرکت در جماعت مخالفان و همراهی با ایشان؛ با وجود تصریح فقها بـه جـایز نبودن اقتدا به مخالفان، تمام فقیهان امامیه در صورت بروز شرایط خاص، شرکت در جماعـت مخالفـان را جایز دانسته (طوسی، نهایه ، ۱۱۲؛ علامه حلـی، منتهـی المطلـب ، ۲۶۴/۶؛ شـهید اول، ذکـری، ۴۶۹/۴، اردبیلی، ۲۴۶/۳؛ سبزواری، کفایة الاحکام، ۱۵۰/۱؛ نجفی، ۱۹۵/۱۳، انصاری، کتاب الصـلاه، ۳۷۵/۲و ۴۷۱؛ خویی، التنقیح ، ۳۱۳/۵؛ بهجت ، ۵۰۱/۱؛ روحانی، ۲۰۷/۶؛ مکارم، ۴۵۱/۱) و حتی مسـتحب و از نظر بهرهمندی از ثواب برتر از شرکت در جماعت اهل ایمان برشمردهاند.
وجه استدلال: استدلال فقها (محقق حلی، معتبر، ۴۳۲/۲؛ علامه حلی، منتهـی المطلـب ، ۲۰۵/۶؛ شهید اول، ذکری، ۳۸۸/۴؛ شهید ثانی، روض الجنان، ۹۶۷/۲) را به این آیـه بـرای جـایز نبـودن اقتـدا بـه مخالفان در قالب سه مقدمه و سپس نتیجه میتوان ساماندهی کرد: مقدمۀ اول: مقدم داشتن فرد به عنوان امام جماعت و اقتدای به او به منزلۀ رکون به وی است .
١علت شرط ندانسـتن مندوحـه در خصـوص مسـئلة اقتـدا بـه مخالفان اطلاق روایاتی است که بر حضور در جماعت مخالفان ونماز خواندن با اهل سنت امر کرده یا به حضور در مساجد ایشان و تبعیت از آنان تأ کید کرده یا کیفیت اقامۀ نماز پشت سر مخالفان را بیان فرموده و فضایلی برای چنین نمازی برشمرده است (بحرانی، ٧٩/١١؛ نجفی، ٢٠٠/١٣؛ اشتهاردی، ١٧٩/١٧) دلیـل دیگر ظاهر ادله ای است که بر اقامۀ نماز تقیه ای دلالت دارد و حاکی از آن است که نماز مـورد نظـر شـارع همین نماز است (همو، ۱۷۸/۱۷) به بیان دقیق تر روایات پیش گفته به مثابه مخص صی عمل میکند که شرط عدم مندوحه را در این مورد خاص از بین میبرد (ر.