چکیده:
خرفستران موجودات زیان باری مانند اژدها، مار، مور، کژدم، موش، شیر و... هستند که اهریمن آنها را بر ضد جهان نیک آفریده است. در اوستا و متون پهلوی دستورهایی درباره مبارزه با این موجودات اهریمنی و از میان بردن آنها داده شده است. تاثیر فردوسی و شاهنامه بر فرهنگ و زبان ایرانی روشن است، اما آنچه ضروری می نماید، آشکار کردن این نکته است که اندیشه های او و نگرشش درباره جانوران تا چه اندازه از این متون تاثیر پذیرفته است. نگارندگان در این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی و مقایسه آن دسته از موجوداتی می پردازند که در متون دینی زرتشتیان خرفستر به شمار آمده اند و در شاهنامه هم از آنها نام برده شده است. این پژوهش نشان میدهد که در شاهنامه نه واژه خرفستر به کار رفته و نه به اهریمنی بودن جانوری اشاره شده است، اما گاهی نگرش فردوسی در مورد زیانمند بودن برخی موجودات با آنچه در اوستا و متون پهلوی در این زمینه آمده، مشابه است و گاهی هم با آنها مغایرت هایی دارد. در پایان هر مبحث، به مفاهیم نمادین این جانوران در اسطورههای ملل دیگر نیز اشاره شده و اختلاف دیدگاه یا تشابهات آنها با اوستا، متون پهلوی، و شاهنامه نموده شده است.
خلاصه ماشینی:
درباره خرفستران و نقـش ایـن جـانوران در آثـار پهلـوی و اوسـتایی گذشـته از یادداشت های برخی مترجمان و گزارندگان اوستا و متون پهلـوی و در رأس همـه ، ابراهیم پورداوود ـ که هرجا مناسبتی پیش آمده و از خرفسـتران نـامی بـرده شـده، توضیحاتی داده است ، تحقیقاتی انجام شده است ؛ برای نمونـه معظمـی (١٣٧٨) بـه بررسی اجمالی همه جانوران ازجمله خرفستران پرداخته اسـت ، واشـقانی فراهـانی (١٣٩٠) مطالبی کلی در مورد خلقت تمامی جانوران ذکر کرده است ، واحددوست و ربیعی (١٣٨٦)، افشـاران مشـهدی (١٣٨٥)، و قلـی زاده (١٣٩٢) هـم مطـالبی بـه طـور پراکنده و در ضمن توضیحاتی در لابه لای مطالب اصـلی آوردهانـد، یـا بـه معرفـی اجمالی خرفستران یا کل جانوران تنها در اوستا، متون پهلوی ، یا شاهنامه پرداخته و مقایسه ای انجام ندادهاند.
(همان: ٩٢) مقایسه خرفستران در اوستا و متون پهلوی با شاهنامه در شاهنامه در مورد موجوداتی مانند اژدها، سوسـمار، کـرم، کـژدم، مـار، مورچـه ، موش، ملخ ، و پشه که در نامه های دینی زرتشتیان از خرفستران بـه شـمار مـی آینـد، مطالبی آمده است ؛ البته کاربرد برخی از این جانوران نظیر اژدها و مار در این کتاب زیاد است ، برخی دیگـر مثـل مـوش، ملـخ ، و کـژدم کـاربردی انـدک دارنـد، و از خرفسترانی همچون زنبور، عنکبوت، سوسک، سن ، شپش ، کیـک، سـرگین گـردان، سمندر، وزغ، خارپشت ، و جوجه تیغی یاد نشده اسـت ؛ بـه همـین سـبب ، در ایـن بخش به مقایسه خرفسترانی خواهیم پرداخت که در اوستا، متون پهلوی ، و شاهنامه از آنها نام برده شده است .