چکیده:
با آغاز غیبت امام دوازدهم عج دوره حیرت در جامعه شیعی آغاز میشود؛ از سویی جامعـه شیعی از درون با پرسش هایی مواجه است و از سوی مقابل نیز شیعیان با شـبهات و پرسـش - هایی از طرف فرقه ها و مکاتب دیگر به ویژه زیدیها و معتزله مواجه شده اند. با توجه به ایـن فضای فکری است که دو مکتب قم و بغداد با دو رویکرد نص گرایانه و عقل گرایانه دو منظومه معرفتی شیعه را شکل داده اند. با توجه به بحران های دوره حیرت است که شیخ صدوق و شیخ مفید تلاش میکنند با نوآوریهای خود در دایره دو رویکرد نص گرا و عقل گرا، جامعه شیعی را از این بحران خارج سازند. با توجه به آنچه گفته شد، نوشتار حاضر تلاش دارد به این پرسـش بپردازد که در یک بررسی تطبیقی، عقل چه جایگاهی در منظومه معـارف مکتـب عقـل گرای بغداد و نص گرای قم داشته است و نوآوریهای شیخ صدوق و شـیخ مفیـد در جایگـاه عقـل چیست . در پاسخ به این پرسش تلاش خواهد شد تا نشان داده شود که جایگاه عقل در معارف شیعی و صورت بندی نص گـرا و عقـل گـرا در دو مکتـب قـم و بغـداد پـس از عصـر غیبـت معصوم ع به دلیل آموزه های اهل بیت ع با شکاف عمیقی که در کلام و فقه اهل سنت با دو رویکرد اشعری و معتزلی به وجود آمد، مواجه نشد و پس از آغاز عصر غیبت و نیازهای جوامع شیعی در این عصر، شیخ صدوق و شیخ مفید با نوآوریهای خود در حدیث شناسـی و علم کلام جایگاه عقل در معارف شیعی را رشد دادند که تاثیرات آن از حدیث شناسی به علـم کلام و سپس به فقه و اصول فقه انتقال یافت و عقل به عنوان ادلـه چهـارم در فقـه جـای گرفت .
خلاصه ماشینی:
در پاسخ به این پرسش تلاش خواهد شد تا نشان داده شود که جایگاه عقل در معارف شیعی و صورت بندی نص گـرا و عقـل گـرا در دو مکتـب قـم و بغـداد پـس از عصـر غیبـت معصوم ع به دلیل آموزه های اهل بیت ع با شکاف عمیقی که در کلام و فقه اهل سنت با دو رویکرد اشعری و معتزلی به وجود آمد، مواجه نشد و پس از آغاز عصر غیبت و نیازهای جوامع شیعی در این عصر، شیخ صدوق و شیخ مفید با نوآوریهای خود در حدیث شناسـی و علم کلام جایگاه عقل در معارف شیعی را رشد دادند که تأثیرات آن از حدیث شناسی به علـم کلام و سپس به فقه و اصول فقه انتقال یافت و عقل به عنوان ادلـه چهـارم در فقـه جـای گرفت .
پاسخ ابتدایی به پرسش حاضر این است که جایگـاه عقـل در معارف شیعی و صورت بندی نص گرا و عقل گرا در دو مکتب قم و بغداد پس از عصـر غیبت معصوم ع به دلیل آموزه های اهل بیت ع با شـکاف عمیقـی کـه در کـلام و فقه اهل سنت با دو رویکرد اشعری و معتزلی به وجود آمد، مواجه نشـد و پـس از آغـاز عصر غیبت و نیازهای جوامع شیعی در این عصر، شیخ صدوق و شیخ مفید با نـوآوری - های خود در حدیث شناسی و علم کلام جایگاه عقل در معارف شیعی را رشـد دادنـد کـه تأثیرات آن از حدیث شناسی به علم کلام و سپس به فقه و اصـول فقـه انتقـال یافـت و عقل به عنوان ادله چهارم در فقه جای گرفت .