چکیده:
زبان ها و گويش ها به عنوان يكي از عناصر عمده فرهنگ ها، از سرمايه هاي انساني محسوب مي شوند و در شرايطي كه شاهد نابودي سريع اين سرمايه هاي ملي و انساني هستيم و نگه داري از آن ها ميسر نيست، لازم است با ثبت و ضبط ويژگي هاي آن ها از محو كامل اين ميراث هاي فرهنگي جلوگيري به عمل آوريم. هدف از انجام اين پژوهش توصيف بخشي از نظام فعلي گويش روستاي ادكان (خراسان شمالي ـ اسفراين) است. اين گويش از جمله گويش هاي تاتي خراسان شمالي مي باشد و تاكنون تحقيق زبان شناختي جامعي بر روي آن انجام نگرفته است. در اين پژوهش، براي جمع آوري داده ها، از ده گويش ور زن و پنج گويش ور مرد بومي، سال خورده و ميان سال، و بي سواد و كم سواد ساكن در اين روستا استفاده شده است و سوالات از قبل تدوين شده اي به طور شفاهي از آن ها به عمل آمده و صدايشان ضبط گرديده است. داده هاي خام اين بررسي از آوانويسي صداي ضبط شده گويش وران به دست آمده است. اين داده ها نشان مي دهد كه نظام فعلي اين گويش تفاوت هاي زيادي با زبان فارسي معيار دارد و مهم ترين نتايج مرتبط با اين پژوهش عبارتند از: 1) اين گويش فاقد زمان هاي ملموس، ماضي نقلي مستمر وگذشته ابعد است؛ 2) شناسه ها در اين گويش در زمان هاي مختلف و با فارسي معيار متفاوتند؛ 3) تكواژهاي ماضي ساز در اين گويش متفاوت با فارسي معيارند؛ 4) در اين گويش پيشوندهاي فعلي اغلب به سبب هماهنگي واكه اي با ستاك فعل، به صورت هاي ديگري به كار مي روند؛ 5) در گويش ادكان صرف فعل در ماضي نقلي مشابه صرف آن در ماضي ساده است وتفاوت آن ها در جايگاه تكيه است؛ 6) در اين گويش فعل كمكي «بودن» در صرف فعل هاي ماضي بعيد، به /d/ تبديل مي شود؛ 7) براي ساخت صورت آينده فعل در اين گويش دو روش وجود دارد؛ 8) ساخت فعل امر در گويش ادكان مشابه با فارسي معيار است به جز موارد استثنايي چون فعل «ايستادن».
خلاصه ماشینی:
"٤- ٢- ٢- ٢- ماضی استمراری پیشوند «می» + ستاک گذشته + شناسه در این گویش ، مشابه با فارسی معیار، ماضی استمراری در موارد زیر به کار میرود (انوری و احمدی گیوی، ١٣٩٢: ٥٤): الف ) برای بیان عملی که در گذشته به صورت مستمر ادامه داشته است .
به عنوان مثال ، برای فعل «گفته بودم » میتوان تبیین واجی زیر را ارائه داد: الف ) مرحله زیرساختی /gofte budom/ ب ) مرحله تبدیل /u/به /ԥ/ به علت فاقد تکیه بودن /gofte bԥdom/ پ ) حذف فاقد تکیه و هجابندی مجدد /gofteb dom/ ت ) ادغام /d/و /b/در هم /gofted dom/ ث ) حذف واج مشدد /gofte dom/ ج ) ایجاد کشش جبرانی پس از حذف واج مشدد /gofte: dom/ در صورت منفی فعل در این زمان در فارسی معیار از /-næ/، ولی در گویش ادکان به سبب هماهنگی واکه ای با ستاک فعل از /-ne/ و/-no/ استفاده میشود: /ne-reft-e:-d-im/ نرفته بودیم .
٤- ٢- ٢- ٥- ماضی التزامی ستاک گذشته + نشانه صفت مفعولی + فعل کمکی + شناسه فعلی ماضی التزامی در این گویش هم چون فارسی معیار برای بیان احتمال ، آرزو، شرط ، تحذیر و الزام در گذشته ، همراه با عوامل التزامیساز اگر/ægæ/، شاید/ælbæd/، باید/mexæ/، مبادا /!næb!d/، کاش /(m)kæ∫k!/و مترادف های آن به کار میرود."