چکیده:
اگرچه تصوّف خود از ابتدا منشأ ادبیات انتقادی بوده، اما اشعار منتقدانه جامی در قرن نهم، مسیر ادبیات انتقادی را متوجه خاستگاه آن و جامعه صوفیان کرد. در این تحقیق، آنچه که از بررسی منابع مطالعاتی و همچنین اشعار جامی به دست آمده این است که نگاه منتقدانه جامی محصول تلاقی واقعگرایی صوفیه نسبت به امر حکومت و علاقهمندی حکومت به تصوّف برای کسب مشروعیت میباشد و هدف ادبیات انتقادی بر خلاف گذشته، درگیر موضوعاتی نظیر انتقادات نهضت شعوبیه و شیعیان به حکومت و یا تفکر کلامی معتزله و اسماعیلیه در برابر کلام اشاعره یا درگیر تعصبات مذهبی و فرقهای با نگرشهای کلامی و یا نقد ناهنجاریهای روابط اجتماعی نبود، بلکه این بار هدف، انتقاد از صوفینمایانی بود که برای کسب قدرت سیاسی، با ابزار تظاهرات صوفیانه قصد ورود به دربار را داشتند.
خلاصه ماشینی:
در این تحقیق، آنچه که از بررسی منابع مطالعاتی و همچنین اشعار جامی به دست آمده این است که نگاه منتقدانه جامی محصول تلاقی واقعگرایی صوفیه نسبت به امر حکومت و علاقهمندی حکومت به تصوف برای کسب مشروعیت میباشد و هدف ادبیات انتقادی بر خلاف گذشته، درگیر موضوعاتی نظیر انتقادات نهضت شعوبیه و شیعیان به حکومت و یا تفکر کلامی معتزله و اسماعیلیه در برابر کلام اشاعره یا درگیر تعصبات مذهبی و فرقهای با نگرشهای کلامی و یا نقد ناهنجاریهای روابط اجتماعی نبود، بلکه این بار هدف، انتقاد از صوفینمایانی بود که برای کسب قدرت سیاسی، با ابزار تظاهرات صوفیانه قصد ورود به دربار را داشتند.
«کشف المحجوب» هجویری((1371) کتابخانه طهوری)، «دنباله جستوجو در تصوف ایران»(انتشارات امیرکبیر(1366)) نوشته عبدالحسین زرینکوب، «شیخ عبدالرحمن جامی»(انتشارات طرح(1389)) از نجیب مایل هروی و نیز «شناخت عرفان و عارفان ایرانی» از علی اصغر حلبی((1367) انتشارات زوار) نیز از دیگر منابع این تحقیق بوده است.
مروری بر ساختار تصوف اسلامی در قرن نهم و پیش از آن در قرنهای پنجم و ششم سلاطین سلجوقی به دلیل جایگاه ویژهای که صوفیان در میان مردم پیدا کرده بودند، با توسل به آنها در پی کسب مشروعیت و وجهه قانونی برای خویش بودند، اما اکثریت صوفیان مراودت و مصاحبت با آنان را قبیح میشمردند و بیشتر با مردم عادی همنشین بودند(دباشی، 1384، ج1: نقل به مضمون 194-198).