چکیده:
در این نوشتار سخن از تاثیر اجتماعی حکیم سبزواری (١٢٨٨-١٢١٢هـ.) است و بر ایـن نکتـه تصـریح مـی شود که چهره های معروف به عنوان فعالان حوزه فقاهت و مدیریت حوزه و جهاد نتوانسته اند به این مرتبه از تاثیر در جامعه نائل شوند. این دوره صد سـاله کـه بـا تحـول اساسـی در اروپـا همـراه اسـت بـا سـلطنت آغامحمدخان قاجار (١١٩٣هـ.) آغاز و تا پادشاهی مظفرالدین شاه قاجار ١٣١٣هـ. ادامه دارد مشاهیری چون شیخ مرتضی انصاری (١٢٨١-١٢١٤هــ.)، آخونـد خراسـانی (١٣٢٩-١٢٥٥هــ.)، میـرزای شـیرازی متوفـای ١٣١٢ه. و شیخ فضل الله نوری فعال نهضت مشروط و از مدیران فعال آن عصر در این دوره به سر می برنـد. در این مقاله که به روش تحقیقی کتابخانه ای تهیه شده آن است که ملاهادی سبزواری و شاگردانی چـون ملاحسین قلی همدانی با رویکرد به علم با وجود دوری از مراکز قدرت از محبوبیت و تاثیر مناسبی در میان جامعه برخوردار بوده اند و بر خردگرائی جمعی پای فشرده اند.
خلاصه ماشینی:
) و آخوند ملاحسين قلي همداني ١٣١١-١٢٣٩ است (نوشين ٣٨:١٣٧١) حکيم سبزواري با تسلط بر علومي چون ادبيـات، حکمـت و فلسفه ، عرفان را با تکيه بر انديشه محي الدين ابن عربي از قرن ششم به قرون اخير متصل کرد و با گفتگو از ديگر اساتيد اين حوزه تلفيق مکتب مشايي و اشراقي به هم نزديک نمود را باعث شد و فقه و منطق ، ادبيات و تفسير را در کنار طب و فلسفه به همديگر معرفي کـرد و بـه همـه اسـاتيد ايـن رشـته هـا بـا ديـده احتـرام نگريست درويشان را غني بخشيد و حاکمان را تدبير نمود و حکيمان را عزت داد که خود با توانائي علـوم متعدد بر عرفان تکيه زد و از حوزه علوم عقلي با گذر از علوم نقلي فقيهـاني جـون شـيخ مرتضـي انصـاري (١٢٨١-١٢١٤) را جرات داد و مديريت حوزه هاي علمي را با تحولي قابل توجه تدبير نمود.
از شارحان کتب ملاصدرا، ملاعلي نوري با تبحري که در کتب ملاصدرا دارد، همه عمر به شرح کتب و انديشه صدرا مي پردازد و شاگردان او اين رويکرد را ادامه دادنـد و در عصر حکيم اين تحول اتفاق افتاد و امکان بحث عقلي فراهم شد و اين تکامل مربوط به دوره ملاهادي سبزواري است .
موضوع اصلي بحث اين دوران با رشد انديشه صوفيانه که با حمايت هاي محمدشاه و ميرزا آغاسي همراه بود حکيمان را بـر آن داشت که با تکيه بر علوم عقلي چون فلسفه و با رويکرد به حکمت چون عرفان در حوزه علم جامعـه را بـه سمت علوم عقلي متمايل کنند و با کمک علوم توصيفي چون کلام و فقه شيوه اصولي را جايگزين اخباري و به علوم عقلي رونق بخشند.