چکیده:
نحوه وجود نفس قبل از بدن و حدوث جسماني آن از مباحث كلامي و فلسفي است. سوال اين است كه علامه طباطبايي نحوه وجود نفس قبل از بدن و حدوث جسماني آن را چگونه تقرير كرده و چه شباهت و يا تفاوتي با ديدگاه ملاصدرا دارد؟ علامه طباطبايي نفس قبل از بدن را به نحو وجود جمعي و ملكوتي اثبات كرده در حالي كه ملاصدرا از نفس قبل از بدن به عنوان وجود عقلي نفس در مراتب علل عاليه ياد كرده است. همچنين در بحث انسان در دنيا، علامه حدوث نفس در بدن را به معناي تبديل نشئه مادي بدن به نفساني دانسته و حدوث جسماني نفس را اثبات كرده است.
صرف نظر از برخي اختلاف ها، مي توان گفت نتيجه تفسير علامه از آيات مربوط به مراتب آفرينش انسان و نفخ روح در بدن، در مورد كيفيت حدوث نفس، مشابه همان تبييني است كه ملاصدرا بر اساس مباني حكمت متعاليه از حدوث نفس كرده است، و از منظر هر دو حكيم، نفس، تمام بدن و محصول بدن مادي است؛ با اين تفاوت كه ملاصدرا بر اساس مباني حكمت متعاليه، و علامه با پذيرش همان مباني و با توجه به دلايل وحياني آن را تقرير كرده است.
خلاصه ماشینی:
"علامه در باره مراحل تکاملی انسان از آغاز تا حیات اخروی مینویسد: انسان جزیی از زمین است به گونهای که هیچ مغایرتی با آن ندارد، ولی در اثر حرکت و رسیدن به تکامل از آن جدا شده به طوری که با آفرینش جدید، غیر مادی شده و به مرتبهای از کمال رسیده و در نهایت فرشته مرگ آن را دریافت و به سوی خدا میبرد: «الآیات کما تری تدل علی أن الإنسان جزء من الأرض غیر مفارقها و لا مباین معها، انفصل منها ثم شرع فی التطور بأطواره حتی بلغ مرحلة أنشئ فیها خلقا آخر، فهو المتحول خلقا آخر» (طباطبایی: 1417، 1: 112) از این رو، روح انسانی در مسیر تکامل از مراتب بدن در مسیر تجرد و نیل به کمال نهایی است: «الروح الإنسانی إحدی مراتب البدن الاستکمالیة» (طباطبایی: بی تا، 6: 158) 2-3.
(طباطبایی: 1381، 21) البته این که نفح روح به تبدیل نشئه مادی به انسانی تاویل و تفسیر شود تا حدودی خلاف ظواهر آیات (اسراء: 85، حجر: 29، آل عمران: 59، سجده: 9) و برخی روایات و گفتار مفسرین است (فیض کاشانی: 1415، 3: 107) چرا که استواء خلق دیگر در آیات آفرینش انسان و دمیدن روح به بدن بیان گر تمایز روح از بدن و مغایرت هر یک از دیگری است، همان گونه که روح در اخذ و رجوع به خدا مستقل و مغایر با بدن است، ولی با توجه به آیات دیگر از جمله استعمال انشای خلق دیگر، در باره تحول موجود مادی جسمانی به انسان، میتوان آن را توجیه و تفسیر کرد."