چکیده:
كودتاي ۲۸مرداد۱۳۳۲ يكي از رويدادهاي بسيار اثرگذار تاريخ ايران است. سرخوردگي و نوميدي روشن فكران متعهد و پناه بردن بعضي از آنان به افيون و باده و... يكي از پيامدهاي اين رويداد بزرگ بود و موجب پديدآمدن گونه اي شعر به نام «شعر سياه» شد كه نمود آن را در برخي از جريان هاي شعري مانند رئاليسم، رمانتيسم سياه و سمبوليسم اجتماعي مي توان ديد. بارزترين چهره ي اين جريان، مهدي اخوان ثالث است. نگارندگان، در پژوهش حاضر، به بررسي تحليلي «تشبيهات سياه» اخوان، به عنوان يكي از پربسامدترين عناصر صورِخيال او، مي پردازند و مي كوشند بين محيط شكل گيري خيال شاعرانه و ذهن و زبان و ديد شعري او ارتباط برقرار كنند. نتيجه ي بررسي ها نشان مي دهد اخوان كوشيده است تا به وسيله ي اين تشبيهات بكر، به گونه اي پنهان، تصاويري تلخ و گزنده از وضعيت اجتماعي ايران آن روز بنماياند و ضمن بيان اعتراض خود به وضعيت موجود ، از زير ذره بين سانسور حكومت پهلوي عبور كند.
خلاصه ماشینی:
"به دنبال چنین وضعیت نابه هنجار و نابه سـامانی، زمین را همچون لاشه ی رنجور، خیابان را چـون لاشـه ی سـیاه و درختـان را بـه شـکل اسکلت های بلورآجین میبیند و به تصویر میکشد؛ در جامعه ای که نعـش شـهید، روی دست مردم چون حسرت دلشان به جا مانده است : «چه بیرحم اند/بیرحم اند صیادان مرگ ، ای داد!» (اخوان ثالث ، ١٣٧٩ب : ٦٣).
انتقاد از وضعیت نابه سامان موجود و به تصویرکشیدن سیاهیهای جامعه تحولات اجتماعیسیاسی ایران همچون کودتای ٢٨مـرداد و وقـایع پـس از آن ، نظیـر از هم گسیختگی حزب توده ، که بسیاری از هنرمندان و شاعران از طرف داران و دل بستگان آن بودند، و در پی آن ، سال های پر از نگرانـی و اضـطراب و تـرس ناشـی از حاکمیـت سرسختانه ی نظام دیکتاتوری پهلوی، بر زندگی و شخصیت و اشعار اخوان ثالـث ، آثـار منفی عمیق داشته است ؛ به گونه ای که اخوان در چنـین جامعـه ای، حقیقـت را همچـون میش لاغری میبیند که قربانی شده و به اندوه زار تبدیل شـده اسـت .
اینـک بـه بررسـی و تجزیـه و تحلیـل تشـبیهات اخـوان ثالـث در شـعر «زمسـتان » میپردازیم تا رابطه ی این تشبیهات را با روح و روان شاعر و جامعه ی عصـر او آشـکار کنیم و نشان دهیم که اخوان برای بیان احوال خود، توصیف روحیـه ی یـأس ، ناامیـدی، تنهایی و بیگانگی و نیز به تصویرکشیدن جامعه ی زمستان زده و خفقان آور عصـر پهلـوی دوم و انتقاد از وضعیت موجود، چگونـه از عنصـر بلاغـی تشـبیه سـود جسـته اسـت ."