چکیده:
هدف پژوهش حاضر استنباط الگوی سلسله مراتب در خانواده از قرآن و روایات است. الگوی صحیح سلسله مراتب در خانواده یکی از عوامل تحکیم و آسیب آن، یکی از منابع آسیب در خانواده به حساب میآید. الگوی دموکراتیک _ که آخرین دستاورد روانشناسی و فمینیسم است _ زن و مرد را به صورت یکسان در جایگاه اول خانواده قرار میدهد. پرسش اصلی پژوهش این است که در برابر الگوی موجود، الگوی اسلامی سلسله مراتب در خانواده چیست؟ به این منظور، به روش تحلیل محتوا، آیات و روایات مربوط به جایگاه افراد در خانواده، گردآوری، طبقهبندی و مفاهیم و نظرتات مشترک استخراج شده و الگوی نهایی به دست آمده است. این الگوی به دست آمده از منابع اسلامی نشان میدهد که زیرمجموعه والدین در خانواده جایگاه بالاتری داشته و زیرمجموعه فرزندان باید مطیع باشند و در زیرمجموعه والدین نیز مرد در جایگاه بالاتری قرار دارد و زن در جایگاه دوم قرار داشته و باید از او اطاعت نماید. در زیرمجموعه فرزندان نیز فرزند پسر بزرگتر جایگاه بالاتری دارد. الگوی اسلامی سلسله مراتب در خانواده، بر اصل تفاوتهای جنسیتی استوار است و این را نه تنها ظلم نمیداند، بلکه برخاسته از سرشت انسان و یکی از عوامل سلامت فرد و خانواده میداند.
خلاصه ماشینی:
این الگوی به دست آمده از منابع اسلامی نشان میدهد که زیرمجموعه والدین در خانواده جایگاه بالاتری داشته و زیرمجموعه فرزندان باید مطیع باشند و در زیرمجموعه والدین نیز مرد در جایگاه بالاتری قرار دارد و زن در جایگاه دوم قرار داشته و باید از او اطاعت نماید.
اکنون سؤال این است که در برابر نظریات جدید، نظریه اسلام در باره نظام سلسه مراتب در خانواده چیست؟ به بیان دیگر، الگوی اسلامی سلسله مراتب در خانواده چیست؟ چگونه تبیین میگردد؟ پیشینه پژوهش مفسران قرآن کریم، از صدر اسلام تا زمان حاضر، با توجه به آیه 34 سوره نساء، سرپرستی یا مراقبت خانواده را از آن مرد دانستهاند.
اسلام و تفاوتهای جنسیتی، ص68 بنا بر این، با توجه به نکات ذکر شده، پژوهش حاضر درصدد بررسی منابع دین اسلام است و در نظر دارد که در پایان این پژوهش، یک الگوی کامل از سلسله مراتب در خانواده، البته با ادبیات روانشناسی معاصر ارائه دهد که در آن، جایگاه تمام اعضای خانواده مشخص باشد و به تبیین علمی و عقلی آن بپردازد.
ویژگی مشترک این مجموعه از روایات و مجموعه قبل، غلبه محوریت مرد در ارزیابی و ارزشگذاری اعمال زنان است؛ به گونهای که میتوان گفت یکی از ملاکهای قضاوت در باره خوبی و یا بدی زنان، موافقت، پذیرش و اطاعت در مقابل شوهر بوده است که نشان از جایگاه ویژه مرد در خانواده دارد.
از سوی دیگر، بررسی آیات و روایات نشان میدهد که اسلام با مدیریت زن مخالف بوده و مرد را به دلیل برتریهای (جسمی، عقلی و روانشناختی) خدادادی و همچنین وجوب نفقه، در جایگاه مدیریت خانواده قرار داده است.