چکیده:
بحث از نسبت ميان تجربه اخلاقي و تجربه ديني كه با مبحث رابطه دين و اخلاق نيز مرتبط، ليكن بحثي مستقل از آن است، در تصوير ميزان قرب اخلاق مداري و دين مداري اثرگذار است. در مقاله حاضر، براي تعيين اينكه چه نسبتي ميان اين دو تجربه برقرار است، پس از بيان ويژگي هاي مشترك تجربه اخلاقي و تجربه ديني، تلاش مي شود تا مقصود از تجربه اخلاقي و تجربه ديني بيان شود و آنگاه با استفاده از تقسيم شش گانه ديويس درباره انواع تجربه هاي ديني، و سنجيدن نسبت هر يك از آن اقسام با تجربه اخلاقي، نسبت تجربه اخلاقي با تجربه ديني شناسايي گردد. در اين راستا، ديدگاه تباين تجربه اخلاقي و تجربه ديني و ديدگاه اتحاد آن دو نيز مورد بررسي قرار مي گيرد. حاصل آنكه نمي توان هر تجربه اخلاقي اي را تجربه ديني شمرد. همه مصاديق اين دو نيز يكسره از يكديگر جدا نيستند، بلكه نسبت ميان تجربه اخلاقي و تجربه ديني عموم و خصوص من وجه است.
خلاصه ماشینی:
"حقیقت آن است که بیان دیویس در باب تجربۀ دینی تفسیری، از دقت کافی برخوردار نیست (شیروانی، 1391ب، ص 82-83) و اساسا – با توجه به تحلیلی که از ویژگیهای «تجربه» به دست داده شد - تجربۀ دینی به شمار آوردن تجربههای تفسیری، دشوار است؛ اما اگر از این نکته چشمپوشی کنیم، میتوان گفت: در برخی موارد، تجربۀ اخلاقی میتواند همزمان تجربهای دینی نیز باشد (به تعبیر دقیقتر، تجربۀ اخلاقی میتواند با تجربهای دینی نیز همراه گردد)؛ زیرا ممکن است صاحب تجربه، دریافت احساس ناگهانی و مقاومتناپذیر آگاهی و التزام به قانون اخلاقی را به منشأیی الهی منسوب سازد.
برای آنکه شرط دوم برقرار باشد، لازم است این آگاهی یا احساس التزام اخلاقی (که با داشتن ویژگیهای یادشده، تجربۀ اخلاقی به شمار میآید)، ویژگیای از قبیل ویژگیهای ذیل را واجد باشد: - صاحب این آگاهی یا احساس، واجد چارچوب تفسیری دینیای باشد که در پرتو آن، تجربۀ خویش را دینی (مثلا آن را معلول عاملی الهی) بداند؛ - آگاهی، ناگهانی، دارای محتوایی دینی و با پیامدهای درازمدت، یقینی، بدون واسطه، و مستغنی از استدلالی نسبت به قانون یا ارزشی اخلاقی باشد و به نظر صاحب آن به واسطۀ عاملی بیرونی به نحو سیلآسا یا رگبارگونه بر او فرو ریخته شده باشد، و صاحب آن قادر به بیان نحوۀ حصولش نباشد؛ - بر سلامت معنوی، اخلاقی، جسمانی، یا روانی صاحب آن بیفزاید، و البته در ضمن فعالیتی دینی یا همراه با احساس حضوری الهی یا - به نظر صاحبتجربه – به واسطۀ نیرو و امداد الهی حاصل شده باشد؛ - با احساس خشیت و بیم و احساس مقهوریت و احساس ناچیز بودن در برابر متعلق تجربه، و در عین حال، شیفتگی و مجذوبیت همراه باشد؛ و..."