چکیده:
نهادهاي امارت و وزارت در حكومت ايلخانان، از عناصر و مولفههاي مهم قدرت بودند. اميرالامرا در راس نهاد امارت قرار داشت كه در نظام حكومتي ايلخانان، دومين فرد به شمار ميآمد. نهاد وزارت كه صاحبديوان يا وزير ممالك بر آن رياست داشت، متشكل از ديوانسالاران عمدتاً ايراني(تاژيك) بود. تعامل و تقابل نهادهاي امارت و وزارت نه فقط بر اين دو نهاد تاثيرگذار بود، بلكه جامعه را نيز دستخوش تغيير و تحولات ميكرد؛ بدين معنا كه همگرايي آن دو، در تداوم امنيت، بهبود حال رعايا، مالياتگيري منظم و عادلانه، همگرايي دين و دولت(حكومت) و تقويت و تداوم حكومت نقش داشت. در عهد ارغون ، روابط دو نهاد امارت و وزارت دچار فراز و فرودهايي بود. اميربوقا(اميرالامرايي كه ارغون را در رسيدن به ايلخاني ياري رسانده بود) به سرپرستي وزارت ممالك نيز رسيد؛ امري كه در عهد ايلخانان كمسابقه بود. خودِ ايلخان مغول، نهادهاي امارت و وزارت را در اختيار امير بوقا قرار داد، اما اين امر كمرنگ شدن قدرت حاكميت ايلخاني و رويارويي ارغون با اميربوقا را باعث شد. قتل خاندان اميربوقا موجب واگرايي نهاد امارت و زمينهساز حضور برجسته ديوانسالاران و نهاد وزارت شد. سعدالدوله يهودي با تقويت و در اختيار گرفتن شريعت و نهاد قضاوت، درصدد احياي ابزارهاي ازدسترفته نهاد وزارت بود. حمايت نهاد وزارت از سوي حاكميت و ايلخان مغول در عصر سعدالدوله، موجب ضعف و واگرايي نهاد امارت شد؛ به همين دليل نخستين اقدام امرا در هنگام بيماري ارغون و ضعف حاكميت ايلخاني، قتل وزير و خاندانش بود. در اين مقاله، با رويكرد توصيفي تحليلي، چگونگي تعامل و تقابل نهادهاي امارت و وزارت در عهد ارغون بررسي شده است.