چکیده:
مجلسی، برخلاف برخی اندیشمندان که تأویل را ناظر به واقعیت خارجی میدانند، آن را ناظر به معانی الفاظ تلقی میکند. وی تأویل ظواهر را از مقوله استعمال مجازی قلمداد میکند و تأویلات رمزی باطنیه و فلاسفه و عرفا را مردود میداند. مجلسی با تأویل متون دینی مواجههای روشمند دارد. وی جواز تأویل را مشروط به اموری میداند که مخالفنبودن معنای مؤول با ادله عقلی و ضروریات دین، مناسبت با ظاهر کلام، مطابقت با دیگر ظواهر و موافقت با سیاق از آن جمله است. چنانکه اموری همچون مخالفت معنای تأویلی با اجماع، ناتمامبودنِ دلیلِ اعراض از معنای ظاهری و صراحت لفظ در معنای ظاهری از جمله موانع تأویل نزد او است. وی بر اساس این ضوابط در مواضعی به تأویل متون دینی همت گماشته است. در عین حال، در مقابل برخی تأویلات بهشدت موضعگیری کرده و آنها را مردود دانسته است.
خلاصه ماشینی:
وی در ادامه می افزاید برخی از سلف به تأویل این صـفات روی آوردنـد، بـه گونه ای که لفظ قابلیت پذیرش آن تأویل را داشته باشد، ولی عده ای دیگر با این تأویـل هم مخالفت کردند و گفتند به مقتضای عقل قطعی، خداوند مثل هیچ یک از مخلوقـات نیست و ما معنای این صفات و الفاظ را که برای خداوند به کار رفته است نمی دانـیم و مکلف به فهم و تأویل آنها هم نیستیم .
دیـدگاه مجلسی، به عنوان متکلمی حدیث گرا درباره تأویل چیسـت ؟ حقیقـت تأویـل نـزد وی چیست ؟ آیا مجلسی تأویل را ناظر به واقعیت خارجی می داند یا معانی الفـاظ ؟ آیـا وی اساسا تأویل متون دینی را به طور مطلق جایز می داند؟ اگر نه ، ضوابط تأویل مجاز نـزد وی چیست ؟ در آثار پرشمار مجلسی چه اموری به عنوان شروط یا موانع تأویل معرفـی شده است ؟ موضع وی در قبال تأویلات باطنیان ، عرفا و فلاسـفه چیسـت ؟ مجلسـی در چه مواضـعی بـه تأویـل متـون دینـی دسـت یازیـده و در کـدام مواضـع بـا تـأویلات اندیشمندان مسلمان مخالفت کرده است ؟ در این نوشتار با مطالعـه ای روشـمند در آثـار پرشمار محمدباقر مجلسی در صدد برآمده ایم پاسخ این پرسش ها را بیابیم .
د. مخالفت نداشتن معنای مؤول با ظواهر دیگر (همو، ۱۴۲۳: ۲۶۷/۵؛ همـو، ۱۴۰۴: ۴۴/۷)؛ مجلسی در ضمن نقل سخن سید مرتضی در بیان تأویل آیه ذر از سـوی برخـی و نقـد آن ، بر این دو شرط اخیر تأکید کرده است .