چکیده:
پس از جنبش امام حسین (ع)، جنبشهای مختلفی برای خونخواهی، مبارزه با حاکمان ستمگر و با شعارهای دینی و شیعی رخ داد که جنبش ابنطباطبا به همراه فرماندهاش ابوالسرایا در سالهای پایانی سده دوم قمری یکی از مهمترین آنها است. دغدغه مهم نوشتار کنونی بررسی ماهیت سیاسی و اندیشهای این جنبش و شیعیبودن آن است و اینکه بر اساس دادههای تاریخی رهبر جنبش تا چه اندازه پیرو امام رضا (ع) بوده است. برای بررسی ماهیت آن و امامیدانستن جنبش، سنجههایی مطرح شده تا از سویی ارتباط جنبش با امام معصومِ (ع) همان بازه زمانی روشن شود و بتوان ارزیابی دقیق و علمی درباره ارتباط جنبش با امام به دست داد. از سوی دیگر، برخی سنجهها مانند هدف، شعار، عوامل، و دستاوردهای جنبش، جایگاه اسلامی و اجتماعی آن را بررسی میکند. بنابراین، میکوشیم ماهیت سیاسی و اندیشهای جنبش ابنطباطبا را با بررسی گزارشهای تاریخی و بر پایه سنجههایی مشخص، تحلیل و ارزیابی کنیم. دستاورد پژوهش نشاندهنده آن است که این جنبش بر اساس اندیشه سیاسی امامیه پیش نرفته است و تا حدودی اندیشه زیدی دارد، اما میتوان نشانههای جنبشی اسلامی و اجتماعی را در آن مشاهده کرد.
خلاصه ماشینی:
اما درباره چگونگی قیام ابن طباطبا اختلاف است ؛ برخی گفته اند علت قیام این بـود: هنگامی که مأمون ، طاهر بن حسین را برکنار کرد و حسن بن سهل را جای او گذاشت ، مردم در عراق گفتند که وزیر مأمون ، یعنی فضل بن سـهل ملقـب بـه ذوالریاسـتین ، بـر مأمون تسلط یافته و کارها را به میل خود پیش میبرد و به رأی خـود کـار مـیکنـد.
گرچه پژوهش هایی درباره قیام ابن طباطبا انجام شده است ، مانند کتاب درس نامـه تـاریخ و عقایـد زیدی، نوشته مهدی فرمانیان و علی موسوینژاد؛ کتاب ثورات العلویین و اثرها فی نشوء المذاهب الاسلامی به قلم مهدی عبدالحسین نجم ؛ کتاب جهاد شیعه در دوره اول عباسی، نوشته سمیره مختار لیثی؛ تشیع : سیری در فرهنگ و تاریخ تشیع ، نگاشته سعید محبی؛ تاریخ زیدیه در قرن دوم و سوم هجری، نوشته فضیلت شامی؛ جنبش حسنیان : ماهیت فکری و تکاپوی سیاسی، نوشته محمدحسن الاهی زاده ؛ تاریخ فرق اسلامی، به خامه حسین صابری و همچنین مقاله ای به نام «واکاوی و تبیـین علل و نتایج قیام ابن طباطبا و ابوالسرایا در دوره عباسیان »، نگاشـته سـید احمـد موسـوی و نجمـه ملک پور، در نشریه پـژوهش هـای علـوم انسـانی، ش ۲۲ و همچنـین مقالـه ای بـه نـام «قیـام هـای حکومت های شیعی در سده سوم هجری»، نوشته مهدی جلیلی، انتشار در ش ۷۶-۷۷ همین نشریه .