چکیده:
ساختار و معنای واژههای مرکب همواره یکی از موضوعات مورد توجه زبانشناسان و دستوریان بوده است. زایابودنِ فرایند ترکیب در بسیاری از زبانها از جمله فارسی و انگلیسی، خود میتواند دلیل موجهی برای توجه زبانشناسان به این فرایند باشد. واژههای مرکب را بهلحاظ ساختار معنایی و وجود هستۀ معنایی در ترکیب میتوان به واژههای مرکب درونمرکز، برونمرکز، دوسویه و متوازن تقسیم کرد. هریک از این گروهها را نیز میتوان، ازلحاظ ساختاری، در گروههای کوچکتری جای داد. واژههای مرکب برونمرکز در تقابل با واژههای مرکب درونمرکز معنا و مفهوم پیدا میکنند. برخلاف ترکیبات درونمرکز، بسیاری از ترکیبات برونمرکز معنای استعاری دارند، لذا از این دسته ترکیبات در زبان فارسی، میتوان برای فرایند واژهسازی در برابرنهادهای واژههای علمی و بیگانه استفاده کرد. هدف پژوهش حاضر، ابتدا ارائۀ توصیفی از فرایند ترکیب، بهویژه ترکیبهای برونمرکز، و سپس طبقهبندی واژههای برونمرکز فارسی براساس طبقهبندی باور (2009) است. در این پژوهش نشان می دهیم که برونمرکزبودنِ ترکیب در فارسی، در اغلب موارد، وابسته به ساختار نیست بلکه به دامنۀ ارجاع ترکیب بستگی دارد. دادههای پژوهش حاضر از بررسی متون آموزشی زبان و ادبیات فارسی دبیرستان سال تحصیلی 1393 بهدست آمده اند.
خلاصه ماشینی:
"درمقالۀحاضـر،بـا توجـه بـه اهمیتـی کـه ایـن فراینـددرزبـان فارسـی دارد،سـعی بـرایـن اسـت تـاابتـداتوصـیف هـاو طبقه بندی های ارائه شده از فرایند ترکیب و کلمات مرکب توسط زبان شناسان به صورت خلاصـه مطرح شودو سپس برمبنای تقسیم بندی باور (٢٠٠٩)ازکلمات مرکب برون مرکز١،طبقه بندی جدیدی ازواژه های مرکب برون مرکززبان فارسی ارائه شودوبرای تعیین دامنۀبرون مرکزبـودن واژه های مرکب فارسی شواهدی ارائه شود.
در واقع هـدف از نگـارش مقالـه حاضـر نشـان دادن نمونه های فارسی مرکب های برون مرکز بر مبنای تقسیم بندی بـاور (٢٠٠٩)وروشـن سـاختن این مساله است که آیا برون مرکز بودن واژه های مرکب در زبان فارسی نیز مانند زبـان انگلیسـی به دامنه معنایی هسته باز می گردد یا ایـن کـه بـه سـاختار آن هـا وابسـته اسـت .
ازبررسی دیگرآثاردستورنویسان وزبان شناسان ایرانی ماننـد خبـاز (١٣٨٦)وپهلـوان نـژاد (١٣٨٥)نیزچنین برمی آید که هریـک ازایشـان رویکـردی نحـوی ومعناشـناختی نسـبت بـه ترکیب داشته انـد وبـه رده بنـدی وتقسـیم بنـدی جزئـی تنهـا یـک گـروه ازواژه هـای مرکـب نپرداخته اند،بلکه این پژوهشگران نیزبه بررسی جایگاه هسته ،ساختارکلـی واژه هـای مرکـب و رده بندی نحوی واژه های مرکب پرداخته اند.
٥-تحلیل و طبقه بندی داده های زبان فارسی واژه های مرکب فارسی را،براساس طبقه بندی باور،به شکل ذیل درهشت دسته می تـوان نشـان داد: ٥-١-ترکیبات ملکی بهووریهی این ترکیبات زیرگروه ترکیبات برون مرکزی هستندکه ازلحاظ معنایی مشخصۀخاصـی ازیـک هستۀاسمی غایب رانشان می دهندکـه ایـن هسـته معمـولا انسـان اسـت ویـااینکـه چنـین ترکیب هایی ،نوع ودسته ای خاص رامشخص می کننـد."