چکیده:
گویش فریمانی یکی از گویش های منشعب از فارسی دری است که در شهرستان فریمان در جنوب شرقی مشهد مقدس تکلم می شود. به لحاظ تاریخی، فارسی دری دنباله ی فارسی میانه است خود بازمانده ی فارسی باستان است. فرشیدورد (1387: 49 ) معتقد است از همان آغاز، فارسی دری متداول در خراسان با فارسی رایج در مناطق مرکزی و جنوب ایران دارای تفاوت های لهجه ای بوده است. در حالیکه فارسی خراسان بیشتر از عناصر پارتی متأثر بوده، فارسی دری مناطق مرکزی و جنوبی بیشتر تحت تأثیر پهلوی ساسانی قرار داشته است. هدف از نگارش مقاله ی حاضر، تحلیل و توصیف فرایندهای واجی واکه ای در گویش فریمانی بر پایه ی رویکرد واج شناسی خود واحد است. نگارنده درصدد است تا میزان کارایی این رویکرد را در تبیین فرایندهای واجه واکه ای موجود در این گویش محک زند. یکی از نکات درخور توجّه در گویش فریمانی، «وجود واکه ای a» روی هجای پایانی کلمات است که حکایت از قدمت تاریخی این گویش دارد. در این اثر برای اولین بار فرایند همگونی واکه ای ویژه و ناهمگونی واکه ای ویژه معرفی شده است که توجیه هر دو فرایند صرفاً بر مبنای ملاحظات تاریخی امکان پذیر است. ضمن اینکه همتایی برای این دو فرایند در زبان فارسی معیار دیده نشده است.
خلاصه ماشینی:
"جدول ٣ (بتصویر صفحه مراجعه شود) قاعدة خطی داده های فوق را میتوان به صورت زیر نشان داد: قاعدة خطی ٣: تبدیل a و i به e / این فرایند را میتوان به صورت غیرخطی زیر نیز به تصویر کشید: (الف ) (ب ) / در قاعدة غیرخطی فوق به ترتیب ، مشخصه های [-افراشته ] و [-افتاده ] به صورت خودواحد عمل کرده و از واکۀ تکواژ امر به واکۀ ستاک گسترده میشود و هم زمان با آن به ترتیب مشخصه های [+افراشته ] و [+افتاده ] از هدف قطع میگردد.
). قاعدة خطی این فرایند به صورت زیر است : قاعدة خطی ٨: فرایند درج واکه / این فرایند را میتوان به صورت غیرخطی زیر نیز به تصویر کشید: (الف ) بازنمایی زیرساختی (ب ) بازنمایی روساختی / (در قاعدة فوق ، «ı» نماد هجا، «R» نماد میانه ١، «N» نماد هسته ٢، «O» نماد آغازه ٣ و «C» نماد پایانه ٤ می باشد) ٤-٣-٢- درج واکه [e] در بین خوشۀ پایانۀ هجا جدول ٩ نمونه هایی از درج واکه [e] در بین خوشۀ پایانۀ هجا را نشان میدهد: جدول ٩ فارسی معیار واج نویسی معیار گویش فریمانی مبل mobl mobel سطل satl satel ظرف zarf zaref حرف harf haref فکر fekr feker صفر (عدد) sefr sefer فرش farS fareS درس dars dares مغز maGz maGez خرج XarL XareL عقد /aGd /aGed نقد naGd naGed بر اساس داده های فوق میتوان استدلال کرد که در واژه های یک هجایی در گویش فریمانی، در بین دو عضو خوشۀ پایانه ، واکۀ [e] درج میشود."