چکیده:
سواحل جنوبي درياي خزر، به ويژه در دهه ي اخير، به دفعات توسط ريزگردها به مخاطره افتاده است. در اين پژوهش تلاش شده است تا كانون اصلي و ساختار گردش-هاي جوي توليد ريزگردهايي كه طي روزهاي 19 و 20 سپتامبر2014 موجب غبارآلودگي سواحل جنوبي درياي خزر شد، مورد واكاوي قرار گيرد. مدل لاگرانژي پسگرد HYSPLIT براي تعيين منشا و مسير شارش ريزگردها و نيز مدل عددي شيميايي جو (WRF-Chem) براي تعيين تمركز و توزيع ريزگرد ها و شبيه سازي الگوي سامانه مورد نظر، مورد استفاده قرار گرفت. بر اساس نتايج اين پژوهش، يك چشمه ي فعال توليد ريزگرد براي نخستين بار در بخش هاي شرقي درياي خزر، روي پهنه هاي بياباني صحراي تركمنستان و قره قوم شناسايي شد. منشا اصلي خيزش ريزگردها در اين سامانه، شكل گيري چرخند حرارتي در مقياس محلي روي هسته ي دمايي گرم در شرق خزر است. همگرايي سطحي ناشي از گردش چرخندي اين مركز كم فشار، با توجه به پوشش بياباني منطقه، موجب انتقال ريزگردها به درون ستون جو شده است. شرايط پايداري نسبي جوي در ترازهاي مياني و فوقاني موجب شده، ريزگردها نفوذ و گسترش قائم چنداني در عمق تروپوسفر نداشته و به زير 700 هكتوپاسكال محدود شوند. مولفه ي منفي مداري و نصف النهاري ميدان باد 10 متري و افزايش سرعت باد با توجه به افزايش گراديان فشار روي بخش هاي بياباني شرق خزر، منجر به شكل گيري جريان هاي شمال شرقي و گسيل توده ي ريزگردها به سمت پهنه ي خزر جنوبي و كرانه هاي جنوبي آن شده است. پايش تصاوير باند مرئي سنجنده موديس و همچنين پهنه بندي مكاني مقادير ضخامت نوري جو (AOD)، نتايج حاصل از شبيه سازي عددي در نحوه ي توزيع ريزگردها و انتقال آن به استان هاي مازندران و گيلان را تاييد مي كنند.
خلاصه ماشینی:
"نتایج به دست آمده برای ساعت ١٢ ظهر روز ٢٠ سپتامبر ایستگاه رشت و ایستگاه نوشهر (شکل ٣ و٤) نشان میدهد که ذره های واقع شده در ارتفاع ١٠٠٠ متری (درسطوح بالاتر)، ٤٨ ساعت قبل روی بخش هایی از دشت کویر و در ارتفاع حدود ١٥٠٠ متری قرار داشتند که در نتیجه جریان های غرب سو از سمت استان های سمنان ، تهران و قزوین و پس از آن جریان های شمال سو (جریان های جنوبی) از مسیر دره ی منجیل به بخش های شمالی البرز انتقال یافته است ، درحالیکه ذره های موجود در تراز ٥٠٠ و ١٠٠ متری در این ایستگاه ها، مشابه ایستگاه بندرترکمن در سواحل جنوب شرقی با سرعت بیشتر و از سمت پهنه های بیابانی ترکمنستان و توسط جریان های شمالی به منطقه منتقل شده اند.
٢- اجرای مدل لاگرانژی پسگردHYSPLIT، برای شناسایی کانون های تولید ریزگردها و مسیر گسیل آن ها به منطقه نشان میدهد که سواحل جنوبی دریای خزر طی روزهای مذکور، متاثر از شارش ذره های معلق از جانب پهنه های بیابانی کشورهای شمال شرق ایران مانند صحرای ترکمنستان ، صحرای قره قوم و مناطق خشک اطراف دریاچه آرال هستند که با جریان های شمال شرقی به منطقه گسیل یافته است .
٤- الگوی تجمع غلظت ریزگردها طی روزهای مذکور، با استفاده از شبیه سازی سامانه به کمک اجرای مدل عددی WRF_Chem با تفکیک ٣٠ و ١٠ کیلومتر تایید میکند که کانون شکل گیری ریزگردها، بخش های بیابانی ترکمنستان و صحرای قره قوم در شرق دریای خزر است ."