چکیده:
كنش گفتاري يكي از مباني ايجاد ارتباط كلامي در متون ادبي به شمار مي آيد. بر مبناي نظريه ي گفتار، مبادله ي اطلاعات در قالب ساختار و كنش گفتار صورت مي پذيرد. با تمركز بر كنش هاي گفتاري يك متن، مي توان وضعيت و موقعيت اجتماعي اشخاص موجود در اثر را تحليل كرد. گرشاسب نامه اثر اسدي طوسي، متعلق به قرن پنجم هجري قمري از جمله آثار داستاني منظوم تاريخي است كه كنش هاي گفتاري قابل ملاحظه اي دارد. اين كنش هاي گفتاري با توجه به جنسيت اشخاص متفاوت است. در مقاله ي حاضر تلاش شده است تا بر مبناي تئوري كنش هاي گفتاري سرل، گفتارها استخراج شود سپس به تبيين و تحليل گفتار زنان و مردان موجود در گرشاسب نامه پرداخته شود. در اين ميان ارتباط كنش هاي گفتاري با وضعيت اجتماعي اشخاص موجود در اثر نيز سنجيده شده است. نتايج به دست آمده از اين بررسي نشان مي دهد كه ميان زنان و مردان در جامعه ي معرفي شده در گرشاسب نامه نابرابري هاي جنسيتي وجود دارد.
خلاصه ماشینی:
"در گرشاسب نامه کنش های گفتاری اظهاری زنان با داشتن پایگاه و جایگاه اجتماعی برتر به نوعی مؤید وضعیت فکری و عملکرد این گـروه اسـت و گفتـار اظهـاری زنـان بـا موقعیـ اجتماعی متوسط یا پایین دست در خدمت پاسخ گویی به کنش های گفتـاری دیگـران یـا بـرا تأکید و تأیید نظر زنان برتر اجتماع به کار رفته است .
اسلوب های قدیمی پنهان در زندگی اجتماعی گرشاسب نامه نسبت به جنسیت با تکیه بر مقایسه کنش های گفتاری این متن نمایان میشود؛ زیرا متـون بـه نـوعی تعبیر و بیان احساس درونی اجتماع زمان خود است و تمایز «جنسیت ، دست پـرورده اجتمـاع است » (پاکنهاد جبروتی، ١٣٨١:١٥٧).
کنش های گفتاری عاطفی مردان به صورت درود و تحسـین ، افسـوس و لعـن و نفـرین ک ه بخش قابل ملاحظه ای از آن با تأیید و تأکید قدرت مردان همراه اسـت ، در مقابـل کـنش هـای گفتاری عاطفی زنان گرشاسب نامه اغلب واکنش است تا کنش ؛ این گفتارها توأم با احترام بیان شده و فاقد سلطه طلبی است .
براساس آراء گیدنز، افراد از قواعدی تبعیت میکننـد کـه در سـاختار اجتماعی جای دارد و خود خالق آن قواعد هستند (به نقل از تـاکر ٤٦؛ کـنس ٤٧، ٨٢:١٩٩٨)؛ در گفتارهای گرشاسب نامه سلطه مردانه و انفعال زنانه کاملا مشهود است تا جایی که حتی داشتن طبقه و جایگاه اجتماعی برتر برای زنان در این اثر نتوانسته اسـت امتیـاز خاصـی را در کـن گفتاری آنان نسبت به مردان ایجاد کند.
زمینه های اجتماعی و تاریخی حاکم بر متن گرشاسب نامه از میان ارتبـاط و نـوع کـنش هـای گفتاری شخصیت های موجود در این اثر نمایان شده و جایگاه اجتمـاعی و جنسـیت آنـان در نـوع کنش های گفتاری تأثیر گذاشته است ."