چکیده:
در نظريه نشانه شناسي ديداري پساگرماسي، عناصر صوري گفتمان به محتوايي باز مي گردد كه نظير آن محتوا در ساحت نشانه شناسيك جهان طبيعي حضور دارد؛ پس مي توان به وابستگي متقابل ميان زبان و ادراك جهان قائل شد. آن چه اين پيوستگي را ممكن مي سازد، وجود واسطه اي به نام جسم است. در نتيجه، از يك سو، فرآيند معنادهي برخاسته از زبان در اختيارمان است و از ديگر سو، ادراكي است كه از واكنش حسي به پديده هاي جهان حاصل مي شود. اين مقاله در نظر دارد با اتكا به بعد حسي ـ ادراكي موجود در تصويرهاي ديداري مكاشفه هاي روزبهان و با كاربست نظريه نشانه -معناشناسي فونتني و گرماس،سه عامل اساسي را در فرايندهاي ديداري، شامل دامنه نوع ادراكات حسي، نقش ادراك حسي و جايگاه جسمانه در شكل گرداني پديدارهاي ديداري در كشف الاسرار و مكاشفات الانوار تبيين كند. حاصل پژوهش در مورد نخست، حكايت از وجود دو طيف كمي-شناختي و كيفي- عاطفي در اين اثر دارد؛ كه البته، طيف نخست، به جهت گسترده بودن فضاي تجربه عرفاني و ابهام و رازوارگي آن بر صراحت و فشردگي طيف دوم غلبه دارد. در مورد دوم، پيوند ميان ادراك عارف با دو عامل موقعيت (گونه هاي مختلف ديدن) و ذهنيت (باورها، سلائق) موجب درنگ در روند تكوين و روايت مشاهدات و خلق تصويرهاي هنري در آن مي شود. شكل گرداني مبين اهميت جسمانه در جريان تجربه و ديدار است و به ايجاد هنجارگريزي در تصويرها و زبان عارفانه مبتني برمقام تشبيه نزد روزبهان مي انجامد.
خلاصه ماشینی:
"ایـن مقالـه توصـیفی - تحلیلـی اسـت کـه بـا اتکـا بـه نظریـۀ نشـانه - معناشناسی گرماس و فونتنی انجام پذیرفته است و به پرسش های زیر پاسخ می دهد: الـف ) ادراک حسـی چـه نقشـی در فراینـد مشـاهده بـه طـور کلـی ، و مشـاهده در سـاحت تجربه های عرفانی به طور خاص ایفا می کند؟ ب ) چه نوع نشانه هایی در میدان ادراک پدیدارهای صوفیانه در مکاشفات پدیدار می شود؟ ج ) جسمانه به چه میزان در فرایند شکل گیری چنین ادراکی دخالت دارد؟ پیشینۀ پژوهش تأمل در پژوهش های پیش رو نشان می دهد بررسی و تحلیل روشمند نشانه هـای دیـداری در متون ادبی سابقه ای ندارد.
البته در پژوهش های بسـیاری ، فراینـد شـکل گیـری مکاشفات و مشاهدات عرفانی و ویژگی های آن بررسی شـده اسـت ، از جملـه «مکاشـفه در اندیشۀ ابن عربی » (غریب حسینی و دیگران ، ١٣٩٠) و «ماهیـت مکاشـفه عرفـانی از دیـدگاه ملاصدرا» (کاکایی و احمدی سعدی ، ١٣٨٧)، اما بررسی این دسته از مشاهدات با رویکـرد مقالۀ حاضر (نشانه - معناشناسی ) در کشف الاسـرار و مکاشـفات الانـوار روزبهـان ، بـه عنـوان نمونۀ برجستۀ پدیدة دیداری ، برای نخستین بار در مقالۀ حاضر انجام می شود.
به دلیل تنوع طیف پدیدارهای عرفانی مکاشفات از یک سو و گسـتردگی دامنـۀ مفـاهیم موجود در رویکرد نشانه شناختی از سوی دیگر، نگارندگان با درنظرگرفتن زمینه و موضـوع تحقیـق خـود، بـه بررسـی سـه موضـوع مهمـی مـی پردازنـد کـه نقـش بنیـادی در گفتمـان مکاشفه های روزبهان دارند: حضور به مثابۀ فضای ادراک حسـی ، رابطـۀ معرفـت و خیـال بـا ادراک حسی ، و شکل گردانی ."