چکیده:
اهالی مغرب پس از وقوع فتح اسلامی، مذهب مالکی را برگزیدند و بر اساس آن عمل کردند. به همین دلیل مجالی برای رشد و گسترش سایر مذاهب ایجاد نشد؛ اما منابع تاریخی حاکی از آن است که تشیع در میان اهالی مغرب، بهخصوص بربرها، رسوخ کرد؛ چراکه آنها اهل بیت (ع) و علویان را تنها ملجأ آرزوها و حقوق خود میدانستند. وانگهی استبداد سیاسی و فکری امویان و عباسیان مانع از فعالیّت امامان شیعه و علویان نشد و آنها از راههای مختلف درصدد تبلیغ تشیع در مغرب برآمدند. بنابراین، نفوذ تشیّع در مغرب، به زمانهایی قبل از قیام ادریسیان (172-375 ه.ق.) و فاطمیان (297-567 ه.ق.) باز میگردد. تشیع به سه شیوه یعنی از طریق بربرهای دوستدار اهل بیت (ع)، داعیان امام صادق (ع) و علویان، به مغرب راه یافت و گسترش سریع دعوت فاطمیان در افریقیه و مغرب، حکایت از نفوذ تشیّع و آشنایی مغربیان با عقاید و افکار تشیّع دارد. بررسی زمینهها و راههای ورود تشیّع به مغرب موضوع این نوشتار است که با استناد به منابع تاریخی و به شیوه توصیفی- تحلیلی و روش کتابخانهای بدان پرداخته خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
"اما مدارک و شواهد تاریخی حاکی از ورود زودهنگام تشیع به سرزمین مغرب اسلامی است و نشان میدهد که این مذهب زمینه مساعدی برای گسترش در آن سرزمین یافت و بعدها همین زمینه به برپایی حکومت های شیعی در آن دیار کمک کرد )قاضی نعمان، ١٨٧٠: ٦٢٦٣(.
ادریس عمادالدین قریشی، در کتاب عیون الأخبار و فنون الآثار، پس از ذکر کسانی که به ابوطالب منتسب بودند و در ابتدای حکومت بنیعباس قیام کردند، میگوید: »امام ابوعبدالله جعفر بن محمد دو تن از شیعیان خود را در سال ١٤٥ به مغرب فرستاد و به ایشان دستور داد مردم را به ولایت اهل بیت )ع ( فرا خوانند و ظاهر علوم آل محمد )ع ( را گسترش ، و فضایلشان را رواج دهند« )قریشی، بیتا: ٣٢٤٣٢٥؛ مرغی، ٢٠٠٥: ٢١٤(.
میتوان گفت علت عمده انقراض ادریسیان علوی، برخلاف بسیاری از خاندانهای حکومتی، در ناخشنودی مردم از آنها نبوده است بلکه اختلافات داخلی و یورش های وسیع دولت های اطراف سقوط آنها را به دنبال داشت ؛ چراکه فرزندان علوی ادریس تا قرنها پس از انقراض دولتشان در فاس و مغرب نزد مردم محترم بودند )ابن خلدون، ٢٠٠٣: ٢٥/١٢٦( و تا زمان قیام فاطمیان حرکتی مخالفت آمیز بر ضد علویان از جانب قبایل بربر انجام نگرفت .
ورود این علویان زیدیمذهب )عبدالحمید، ١٨٨٤: ٤٢٣/٢؛ لقبال ، ١٨٧٦: ٢٠٧( یا سنی )مؤنس ، ٢٠٠٤: ٣٧٢/١ ٣٧٣؛ بیلی، ١٨٨٣: ٦١( به مغرب و به دنبال آنها قیام ادریسیان، اذهان بربرها را برای پذیرش دعوت قیامگران علوی آماده کرد و اگر دعوت و ظهور فاطمیان مسبوق به فعالیت های علویان نبود، گرایش به ایشان به سرعت انجام نمی گرفت ."