چکیده:
درعصر مشروطیت به دلیل اوضاع نابسامان ایران وآشفتگیهای ناشی از استبداد،کشمکش و جنگهای داخلی و خارجی بین سران باعث خلق آثارادبی زیادی در زمینه انعکاس اوضاع جامعه و مضامین سیاسی و اجتماعی آنان بین شاعران شده است. ملکالشعرای بهار و نسیمشمال به خاطر وجود استبداد و کشمکشها و درگیریهای داخلی و خارجی بین سران ملتها و... به تصویرسازی شیوا از محیط جامعه ایران پرداختهاند که مطالعه آنان باعث آشنایی خواننده با افکار و اندیشههای مشترک این دو شاعر و نیز حوادث و اوضاع سیاسی و اجتماعی و مذهبی محیط آنان میشود. بهار و نسیمشمال از جمله شاعران استبدادستیز هستند که اوضاع جامعه و آشفتگیهای ایران را در قالب اشعار سیاسی و مذهبی انعکاس دادهاند. این پژوهش برآن است که ظهور و بروز اندیشههای سیاسی ومذهبی دراشعار این دو شاعر عصرمشروطه را به روش تحلیل محتوا بررسی و از این طریق جلوههای مختلف این هنر شعری درادبیات فارسی را نمایان سازد .
خلاصه ماشینی:
در یکی از مخمسهایش، این گونه با زبان طنز به استبداد و مستبدین حمله میکند: تاکله شیـــــــــخا ملنگ است تاپیر دلیل مســـت و منگ است این قافله تا به حــشر لنگ است تا دل به نفاق مــــــستعد است تا شاه به خائنین مــــــمد است تا در دل ما غبار و رنگ اســـت تا رشته به دست این دبنگ است تا مـــــــصدر کار مستبد است تا ملت ما به شاه ضـــــد است جان کندن و سعی ما جفنگ است (حسینی،177:1375) در شعر دیگری تمام بدبختیهای مردم کشورمان را از مستبدین و استبداد میداند و امیدوار است که با ایجاد حکومت مشروطه،زمان راحتی و آسایش ملت فراهم شود و لذا از امیدواری و آینده روشن که در آن فقیران به ناز و نعمت میرسند، سخن میگوید ومشروطه و پارلمان را لطف خداوند به ملت ایران به خصوص فقیران جامعه میداند: چه بلا از مستبدین به سر جماعت آمد به سر تمام ایران ستم و اذیت آمد صدمات هر بلایی چه بوقت و ساعت آمد بدهید مژدگانی که زمان راحت آمد همه دم امیدواری است به سمت پارلمانم فقرا شوند راحت همگی ز رحمت حق برسد به هر گدائی زبهشت نعمت حق برسد به هر گدائی زبهشت نعمت حق شد سورههای قرآن به ظهور دعوت حق به همان کتاب و آیات شده است امتحانم (همان،539) وی در شعری که در قالب مستزاد سروده شده به اوضاع نابسامان ایران که بعد ازانقلاب مشروطه و به خاطر همین عوامل استبداد داخلی برسر ایران و ایرانی آمده اشاره کرده و با زبانی طنز آمیز و در عین حال غمگین اینگونه میسراید: گردیده وطن غرقهی اندوه و محن وای از آ ای وای وطن وای خیزید و روید از پی تابوت و کفن وای ای وای وطن وای کو همت و کو غیرت و کو جوش فتوت کو جنبش ملــت مشروطه ایران شده تاریخ زمن وای ای وای وطن وای (حسینی،162:1392) او درجایی دیگر علت عدم رسیدن ایران به آزادی و آسایش را وجود شاه ایران و استبداد وی میداند، نسیم دراین ابیات شاه را همراه و یاور خائنان معرفی کرده و معتقد است تا وقتی که رابطۀ میان ملت و دولتمردان مانند رابطه میان گرگ و میش است، جان کندن ملت برای رسیدن به حق و حقوق خودشان محال است: تا مصدر کار مستبد است از آ تا دل به نفاق مستعد است تا ملت ما به شاه ضد است تا شاه به خائنین ممد است جان کندن و سعی ما جفنگ است این قافله تا به حشر لنگ است (همان: 165) آزادی «مفهوم آزادی در عصر معاصر دچار تحول میشود، آزادی به معنای امروزی حاصل انقلاب کبیر فرانسه در 1798م و انقلاب صنعتی انگلستان از حدود 1750 میلادی به بعد است.