چکیده:
در آغاز قرن 10 ق/16م، سرزمین ایران تغییرات گوناگونی را در عرصه سیاست و اجتماع و اقتصاد تجربه کرد. تغییراتی که با روی کار آمدن سلسله صفویه و بر تخت نشستن شاه اسماعیل اول در سال 907 ق/1051 م، به تدریج رخ داد و سلسله صفوی را طلایه دار ورود ایران به دوره مدرن کرد. در بررسی تاریخ عصر صفوی، فرهنگ و هنر از جمله عرصه هایی است که شایسته توجه و امعان نظر فراوان است. شاهان و شاهزادگان سلسله صفوی برای هنر و هنرمندان اهمیت و جایگاه درخور توجهی قائل بودند و بیشتر آن ها به عنوان افرادی هنرمند و هنردوست و هنرپرور در تاریخ ایران شناخته شده اند. شاهزاده سلطان ابراهیم میرزا صفوی از جمله شخصیت های برجسته عرصه فرهنگ و هنر عصر صفوی بود. او تحت تاثیر تربیت دوران کودکی و حضور در دربار مهذب و هنرپرور شاه تهماسب، به مراتب والای هنر و ادب دست یافت و به دنبال انتصاب به حکومت مشهد، ذوق و توان و آموخته های خود را از طریق حمایت بی شائبه و همه جانبه از هنرمندان و هنردوستان به وجهی نیکو به نمایش گذاشت. ابراهیم میرزا از این طریق، روحی تازه ای در کالبد هنر عصر صفوی دمید؛ تا آنجا که دربار ایالتی مشهد و کتابخانه سلطنتی این شهر تحت سرپرستی شاهزاده ابوالفتح سلطان ابراهیم میرزا، به مدت تقریبی دو دهه، در عرصه هنرآفرینی و هنرپروری در شمار طلایه داران بود. هفت اورنگ جامی مهم ترین دستاورد کارگاه ایالتی مشهد و نمایانگر تلاش و اشتیاق ابراهیم میرزا در حمایت از هنرمندان و ایجاد آثار هنری نفیس و ارزشمند بود.
ran، in the early tenth century، has undergone political، social، economic changes. These transformations، which pioneered the Safavids into the modern era، gradually surfaced when Safavid dynasty rose to power with King Esmaeil I in 907 Hejri. Researching the Safavid era requires that cultural and artistic issues of the period be paid ample attention. That is because the royalty of this dynasty has held the art and artists significant and most kings and princesses of the period are considered either artists or patrons of the art. The courts in Harat، Mashad، Shiraz، Ghazvin، Tabriz and Isfahan were the active artistic circles and each core political conditions heralded the artistic production of precious value in various fields. The court and the royal library in the significant town of Mashad was ruled by an artistic princess، Abolfath Soltan Ibrahim Mirza، who succeeded to make the town a well-known artistic center for about two decades. A science-loving، artistic patron and himself an artist، he encouraged and patronized artists in various fields such as calligraphy، painting، illumination and music during his reign in Mashad. Through his measures، he transformed Mashad Royal workshop into a significant artistic center in Safavid era.
خلاصه ماشینی:
ابراهیم میرزا از این طریق، روحی تازهای در کالبد هنر عصر صفوی دمید؛ تا آنجا که دربار ایالتی مشهد و کتابخانه سلطنتی این شهر تحت سرپرستی شاهزاده ابوالفتح سلطان ابراهیم میرزا، به مدت تقریبی دو دهه، در عرصه هنرآفرینی و هنرپروری در شمار طلایهداران بود.
شاه تهماسب به عنوان فردی هنرمند و هنردوست که به ویژه در عرصه خطاطی و نقاشی استعداد و توان هنری درخور ملاحظهای داشت، هنرمندان مطرح و بزرگی را در کارگاه سلطنتی تبریز و قزوین گردآورد؛ سپس آنها را تحت حمایت و عنایت خویش قرار داد و از این طریق، تعدادی از مهمترین آثار هنری عصر صفوی از جمله نسخه باشکوه شاهنامه و خمسه نظامی به دنیای هنر عرضه شد.
در چنین اوضاعی بود که شاهزاده سلطان ابراهیم میرزا، فرزند بهرام میرزا صفوی و برادرزاده شاه تهماسب که در دربار هنرپرور و هنردوست صفوی و تحت امر پدری دانش دوست و هنرپرور پرورش یافته بود، موفق شد در نقش حامی بزرگ هنرمندان اظهار وجود کند.
از بررسی مطالب موجود در منابع عصر صفوی چنین مستفاد میشود که علاوه بر شناخت و علایقی که شاه صفوی به برادرزاده خویش داشت، چون شاهزاده سلطان ابراهیم میرزا در مدت ملازمت شاه تهماسب هیچگونه اقدام و حرکتی که بیانگر حس جاهطلبی و انگیزه قدرتجویی باشد از خود بروز نداد، به حکومت شهر مشهد انتخاب شد (حسینی قمی، 1383: 1/381؛ گری، 1369: 124).
به ظاهر سلطان محمد تنبورهای نیز از جمله نوازندگانی بود که پس از رانده شدن از دربار شاه تهماسب، به حوزه فرمانروایی ابراهیم میرزا وارد شد و تا پایان عمر خویش، در خدمت این شاهزاده به فعالیت هنری ادامه داد (منشی ترکمان، 1377: 1/295؛ میثمی، 1389: 76).