چکیده:
ملامحمدصادق اردستانی حکیم عصر صفوی است که تاکنون آثار و آرای او بهخوبی شناخته نشده است. در این مقاله آثار وی را بر پایه کتابها و تذکرههای منتشرشده در ایران از منظر نسخهشناسی و محتوایی بررسی میکنیم. در این منابع چهارده اثر به حکیم اردستانی منسوب شده است که پس از گردآوری نسخههای خطی آثار وی و ارزیابی آنها این نتایج بهدست آمد: 1. نه عنوان از آثار چهاردهگانه در واقع سه اثر مستقل: رساله جعلیه صادقیه، حکمت صادقیه، و مراسله حکیم اردستانیاند که هر یک با سه عنوان متفاوت نامگذاری شدهاند؛ 2. از اختیارات الایام نسخهای یافت شد که احتمال انتسابش به وی بسیار زیاد است؛ 3. در انتساب کلید بهشت به وی تردید جدی وجود دارد؛ 4. در هیچیک از فهرست کتابخانهها از سه اثر باقیمانده از آثار حکیم اردستانی یعنی آیه نور، تباشیر، و حاشیه بر شفاگزارشی نشده است.
خلاصه ماشینی:
قوی النفس و رسالة فی تحقیق مطالب النفس و مسائلها نیز همان الحکمة الصادقیة است ؛ دوم این که ، بر پایة تحقیقات اخیر معلوم شده که کلید بهشت از حکیم اردستانی نیست ، بلکه از مؤلف دیگری است ؛ سوم این که ، نسخه های خطی سه اثر تفسیر آیة نور، تباشیر، و حاشیه بر شفا هم تاکنون یافت نشده و در فهرست کتاب خانه ها گزارشی از آن ها به ثبت نرسیده است .
این اثر در بعضی از منابع با عنوان هـای دیگری نیز ذکر شده است : رسالة جعلیه (تهرانی ، ١٤٠٣: ج ١١، ١٦٤؛ مشتاقی ، ١٣٨٩: ٧١٩؛ مکارم ، ١٣٧٨: ٢٣٤؛ مهدوی ، ١٣٨٦: ج ٣، ٤٩٥)؛ رسـاله در تحقیـق جعـل (آسـتان قـدس رضوی ، ١٣٢٥: ج ٤، ١١٧)؛ مطلبی از مولانا محمدصادق اردستانی (اسـتادی ، ١٣٦٥: ٥٨٩)؛ رسالة جعلیه یا جعل و ایجاد (حسینی ، ١٣٦٥: ج ١٣، ٢٨٨؛ حسـینی زنـوزی ، ١٤٢٦: ج ٣، ٣١٦)؛ الرسالة الجعلیه یا الوجود و الجعل (تهرانی ، ١٣٧٢: ج ٦، ٢٦٠)؛ جعل (رسـاله در ...
٧. ٢ حکمت صادقیه (آستان قدس رضوی ، ١٣٢٥: ج ٤، ٩٤؛ رفیعی مهرآبـادی ، ١٣٤٢: ٣١٥؛ لاهیجی ، ١٣٤٣: ٦٥؛ مهدوی ، بی تا: ٦٨؛ انوار، ١٣٥٤: ج ٦، ٧٦١؛ مطهری ، ١٣٥٧: ٥٩٢؛ شیروانی ، ١٣٥٨: ج ٥، ١٥٦٦؛ تهرانی ، ١٤٠٣: ج ٧، ٥٧؛ ولائی ، ١٣٦٤: ج ١١، ١٢٣؛ حسینی ، ١٣٦٨: ج ١٧، ٢٦٩؛ شفیعی اردستانی ، ١٣٧٤: ٢٢٥؛ شـفیعی اردسـتانی ، ١٣٧٥: ٣٩؛ مکـارم ، ١٣٧٨: ٢٣٣؛ حسـینی کوهسـاری ، ١٣٨٢: ٢٦٣؛ ریـاحی ، ١٣٨٥: ٧٠؛ مهـدوی ، ١٣٨٦: ج ٣، ٤٩٥؛ مشتاقی ، ١٣٨٩: ٧٢٠؛ منتظر القـائم ٤، ١٣٨٩: ج ١، ١٥٧؛ حـائری ، ١٣٩٠: ج ٣، ٢٤٣٣؛ زادهوش ، ١٣٩١: ١٧٧).